Μα το τέλος δεν είναι ρόδινο, ποτέ δεν είναι ρόδινο για τα είδη που εξαφανίζονται.
Στο μυθιστόρημα όλα ξεκινούν με την αποστολή του Μπέρινγκ κι έναν επίπονο φυσιοδίφη, τον Γκέοργκ Βίλχελμ Στέλερ. Υπάρχουν ακόμα χιλιάδες ακαταλογογράφητα πουλιά και ζώα στις νέες χώρες, πρέπει να τα πιάσεις, να τα σκοτώσεις, να τα ταριχεύσεις, να τα σκιτσάρεις, κι όλα αυτά παλεύοντας στην αφρισμένη θάλασσα. Ο Μπέρινγκ θα πεθάνει στο νησί που ανακάλυψαν κατά λάθος, κοντά στον Πορθμό που ανακάλυψαν κατά λάθος κι έπειτα ονόμασαν με το όνομά του, νήσος του Μπέρινγκ, Βερίγγειος Πορθμός. Εκεί ανακάλυψαν ένα γιγαντιαίο σειρηνοειδές, τη «θαλάσσια αγελάδα» που όλοι οι φυσιοδίφες μιλούσαν για αυτή, αλλά αρκετοί τη θεωρούσαν μύθο (όχι αστικό προφανώς).
Κι έτσι η «θάλασσια αγελάδα του Στέλερ» θα έχει για πάντα το όνομα του Στέλερ κοτσαρισμένο στο όνομά της. Και θα εξαφανιστεί 27 χρόνια από την «ανακάλυψή της». Έχει την ατυχία να είναι άκακη και να έχει ωραίο κρέας. Αν και τις περισσότερες φορές τη σκοτώνουν άσκοπα, ως τρόπαιο.
Κι έπειτα θα πάμε σε άλλη ιστορία και σε άλλη, ακολουθώντας την πορεία της αγελάδας, ή μάλλον του σκελετού της, από την Αλάσκα ως την Φινλανδία. Στο τέλος θα δημιουργηθεί ένα μυθιστόρημα για την εξαφάνιση, τη ζωή και το θάνατο, την εξερεύνηση, την ανακάλυψη, την επιστήμη, και το περιβάλλον. Που θα μας εξηγήσει μεταξύ άλλων γιατί η προστασία του περιβάλλοντος είναι ένα τόσο νεωτερικό κόνσεπτ.
Η πολυπλοκότητα της αφήγησης, η εκτεταμένη έρευνα, η εξαιρετική ιδέα θα έφταναν να κρατήσουν το ενδιαφέρον μου ακόμα και σε μια non-fiction αφήγηση— κι εδώ κάποιες στιγμές το κείμενο μπαλατζάρει προς το non-fiction. Όμως αυτό που το κάνει μοναδικό είναι λογοτεχνία. Η δημιουργία πλοκής από την πληροφορία, ο λεπτός χειρισμός της γλώσσας και το χιούμορ της αφηγήτριας. Γιατί ξέρεις με σιγουριά πως αφηγείται μια γυναίκα για «αντρικά πράματα».
Η "θαλάσσια αγελάδα του Στέλερ" ανακαλύφθηκε το 1874, εξαφανίστηκε από την αλόγιστη θήρευση μόλις 27 χρόνια μετά. Στο μυαλό του αναγνώστη στην αρχή αυτό το γεγονός μοιάζει να μην έχει συγκινησιακό φορτίο, μοιάζει «φυσιολογικό για την εποχή». Όμως όσο χωνόμαστε στις ιστορίες των ανθρώπων που προσπάθησαν να την προστατέψουν, ή έστω τα κόκκαλα και τη μνήμη της, τόσο τα διλήμματα μεγαλώνουν, έχουν να κάνουν με το τι είναι ηθικό και τι οικονομικά συμφέρον, με την υποκρισία της ανθρώπινης αγέλης, με την προστασία του ισχυρού με κάθε κόστος. Α, και με το πόσο κάθε μικρή συνεισφορά των γυναικών στην επιστήμη, ακόμα κι αυτών των γυναικών που τις θεωρούσαν αντικείμενα και δεν τις άφηναν να μάθουν πολλά πέρα από γραφή και ανάγνωση, συστηματικά αποκρύπτεται.
Τι άραγε κάνει αυτό το μυθιστόρημα από τη σχετικά νέα ακόμα Φινλανδή ΙΙντα Τουρπέινεν να ξεχωρίζει και να έχει ήδη προγραμματιστεί η μετάφρασή του σε πάνω από 25 χώρες; Ο ενθουσιασμός. Δεν είναι ούτε η 10ετής έρευνά της, ούτε τα πραγματολογικά στοιχεία. Είναι ο τρόπος που όλα αυτά μπλέχτηκαν στο μυαλό της και στο δικό μας, δημιούργησαν έναν χάρτη που μας οδηγεί σε βαθύτερα ερωτήματα για την ίδια την ανθρωπινότητα (τη φύση του ανθρώπου). Α, και η χρήση του ενεστώτα, ενός χρόνου εντελώς παρεξηγημένου που τυπικά μας ζητάνε να μην τον χρησιμοποιούμε ποτέ στις λογοτεχνικές αφηγήσεις, μα τελικά δημιουργεί τόσο καλά την αίσθηση του επείγοντος.
Η πρόβλεψή μου είναι πως τα σπουδαία βιβλία του καιρού μας θα προέρχονται και από αυτό το είδος. Βλέπουμε ήδη πολύ ενδιαφέροντα μυθιστορήματα με θέμα το περιβάλλον, ίσως όχι τόσο σοφιστικέ όσο τούτο εδώ, που μας δείχνουν τον τρόπο και τον δρόμο, όχι μόνον για τα cli-fi (που είναι κάπως περισσότερο δυστοπικά τα περισσότερα) αλλά και για το ιστορικό, το επιστημονικό κ.οκ. μυθιστόρημα.
Ήρθε η ώρα του του «μυθιστορήματος που μπλέκει το πραγματολογικό με το μυθοπλαστικό» να ανθίσει. Χμ, οκ, το έκανε κι ο Ιούλιος Βερν 150 χρόνια πριν, αλλά με καταλαβαίνετε.
Ήρθε η ώρα του του «μυθιστορήματος που μπλέκει το πραγματολογικό με το μυθοπλαστικό» να ανθίσει. Χμ, οκ, το έκανε κι ο Ιούλιος Βερν 150 χρόνια πριν, αλλά με καταλαβαίνετε.
Κατερίνα Μαλακατέ
'Εμβια όντα, Iida Turpeinen, ,μτφ. Βίκυ Αλυσσανδράκη, εκδ. Ίκαρος
'Εμβια όντα, Iida Turpeinen, ,μτφ. Βίκυ Αλυσσανδράκη, εκδ. Ίκαρος
