"Περί ηρώων και τάφων", Ernesto Sabato

Είναι σπάνιες οι φορές που γράφοντας για ένα βιβλίο δεν ξέρω από πού να αρχίσω. Το «Περί Ηρώων και τάφων» είναι μια κορυφαία στιγμή της παγκόσμιας λογοτεχνίας που σε βάζει σε ένα παράλληλο, κατακερματισμένο σύμπαν από το οποίο είναι δύσκολο να βγεις αλώβητος και να μπορέσεις τελικά να μιλήσεις για αυτό με σιγουριά.

Κεντρικός ήρωας (;) ο νεαρός Μαρτίν, ένα δεκαοκτάχρονο αγόρι που μια μέρα σε ένα πάρκο γνωρίζει την Αλεξάνδρα, ένα κορίτσι ένα χρόνο μικρότερό του, αλλά πολύ διαφορετικό. Η νεαρή μπαίνει και βγαίνει στη ζωή του Μαρτίν κατά το δοκούν, κάποτε του δηλώνει ευθαρσώς ότι τον αγαπάει και τον χρειάζεται, άλλοτε τον αφήνει για μέρες σε κατάσταση πανικού. Η Αλεξάνδρα είναι μια ιδιότυπη ηρωίδα, φέρει θαρρείς πάνω της τις αμαρτίες όλης της οικογένειας αλλά ταυτόχρονα είναι ένα πρόσωπο καθαρό και άφθαρτο. Προέρχεται από μια ένδοξη φαμίλια- ο παππούς της ήταν σημαίνον πρόσωπο της επανάστασης- ξεπεσμένης πια, γεμάτη τρελούς, θανάτους και κεφάλια μέσα σε καπελιέρες. Δε θέλει να της μιλούν για τον Φερνάντο και τους τυφλούς.

Αφηγητής ενίοτε, πρωταγωνιστής κάποτε, και τελικά πιο νηφάλιος από όλους ο σαρανταπεντάρης Μπρούνο, ερωτευμένος αρχικά με την Χεορχίνα, τη μαμά της Αλεξάνδρας, και μετά με το κορίτσι,  συμπαρίσταται στον μικρό Μαρτίν στις πίκρες που περνά με την κοπέλα. Ταυτόχρονα ξέρει πολλά, που επιλέγει αν και πότε θα πει. Και τέλος ο Φερνάντο, που γράφει λίγο πριν πεθάνει μια Πραγματεία για τους τυφλούς, την πιο επικίνδυνη Σέκτα στον κόσμο. Αντιπροσωπεύει μια ράτσα ανθρώπων αλλόκοτη και εν πολλοίς παρανοϊκή. Χάνεται μέσα στη συνομωσιολογία και  το πάθος του για την φαυλότητα των τυφλών, αλλά ταυτόχρονα είναι γοητευτικός όπως κάθε παράφρων.

Οι ήρωες δένονται με ένα λεπτό σκοινί ανάμεσα στην ειρωνία και την απόγνωση, το κακό στις πιο άφθαρτες μορφές του κι έπειτα την καθημερινότητα, ως αντίποδα της τρέλας. Έχουν ο καθένας μέσα στον μικρόκοσμο του εγκαθιδρύσει μια δικτατορία του έξω κόσμου που τους καθορίζει, αλλά δεν μπορεί να τους λυτρώσει από την εσωτερική φωτιά. Δεν μαθαίνουμε ποτέ τίποτα για αυτούς, κι όμως ταυτόχρονα ξέρουμε τα πάντα.

Διαβάζοντας σκόρπια κομμάτια από δω κι από κει για τον  Ερνέστο Σάμπατο και τις προσωπικές του εμμονές με τους τυφλούς, το τοπίο για το «Περί Ηρώων και Τάφων» θόλωσε αντί να διευκρινιστεί. Ξέρω πάντως πως είναι ένα μυθιστόρημα που θα δουλέψει ύπουλα μέσα μου τα επόμενα χρόνια και θα χρειαστεί να ξαναδιαβαστεί.

«Περί Ηρώων και τάφων», Ερνέστο Σάμπατο, μετ. Μανώλης Παπαδολαμπάκης, εκδ. Εξάντας, 1986, σελ.614


Υ.Γ. Το "Περί Ηρώων και τάφων" αποτελεί το δεύτερο κομμάτι μιας άτυπης τριλογίας που ξεκινά με το "Τούνελ" και ολοκληρώνεται με το "Αβαδδών ο εξολοθρευτής". Παρ' όλο που το "Τούνελ" το έχω διαβάσει πολύ παλιά, δεν είχα καμία δυσκολία να παρακολουθήσω τη ροή της ιστορίας ή να θυμηθώ σημαντικά πράγματα.

"Το διπλό βιβλίο", Δημήτρης Χατζής

Σπαρακτικό είναι ο μόνος τρόπος να χαρακτηρίσεις «Το Διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή. Σαράντα χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του μας αφορά και ταυτόχρονα δεν μας αφορά το θέμα του, είμαστε και δεν είμαστε εμείς που αντικατοπτριζόμαστε σε αυτό το Ρωμέικο. Γραμμένο με τρόπο πρωτοποριακό, χωρίς να γνωρίζεις ανά πάσα στιγμή ποιος είναι ο αφηγητής, ποιος ο αφηγητής συγγραφέας το βιβλίο λύνει στο τέλος κάποιες αυταπάτες, μιλά όμως με σαφήνεια για κάτι που πολύ μας νοιάζει και τώρα, για χαμένες ζωές, μοναξιά στα όρια της τρέλας, αποξένωση από την δουλειά, την αγάπη, τον έρωτα, τον εαυτό μας.

Ήρωας ο Κώστας, ένα φτωχό αγόρι από την Σούρπη, ένα χωριό της ελληνικής επαρχίας, που φεύγει νωρίς από την οικογένειά του για να τον θρέψει μια πλούσια θειά στο Βόλο, πιάνει δουλειά σε ένα μαραγκούδικο, τελικά φεύγει μετανάστης-χαμάλης στη Γερμανία. Πίσω του αφήνει την Αναστασία, την αδελφή του που τα φτιάνει όλα παστρικά και λογικά σαν τη μάνα του από τότε που εκείνη πέθανε, αλλά ταυτόχρονα έχει βλέμμα φευγάτο και τον πατέρα του, ένα ανθρωπάκι μαραζωμένο. Μόνο στο τέλος θα μάθουμε τι ήταν αυτό που τον κατάντησε έτσι.  

Η αμεσότητα του Κώστα ως αφηγητή, η συχνή επίκληση του στο βιβλίο που γράφει ο φίλος του ο συγγραφέας, η αίσθηση ανά πάσα στιγμή πως αυτόν τον κόσμο τον ξέρεις κι ας μην τον ξέρεις και στο τέλος μια κάποια αποκάλυψη, καθιστούν το βιβλίο κάτι πολύ περισσότερο από μια κλασική ιστορία μετανάστευσης, από αυτές που ίσως θα καταλαβαίναμε καλά και σήμερα. Δεν είναι η ξενιτιά το θέμα του βιβλίου, αυτό είναι το εντυπωσιακό. Το θέμα του είναι η ίδια η ζωή, σπασμένη από αποφάσεις που πάρθηκαν και δεν πάρθηκαν, καταστάσεις εκτός και εντός χαρακτήρα, μια ατομικότητα αποκαρδιωτική ακόμα και μέσα στην αγία ελληνική οικογένεια. Σε μιαν άλλη εποχή, τα ταραγμένη, στην εποχή του Εμφυλίου κι αργότερα της Χούντας, σε μιαν άλλη κατάσταση του Γκασταρμπάιτερ στη Γερμανία∙ που όμως δεν πρωταγωνιστει. Όλα αυτά χρησιμεύουν σαν καμβάς για να κεντηθούν τελικά οι ζωές των ανθρώπων.

«Το διπλό βιβλίο», Δημήτρης Χατζής, εκδ. Εξάντας, 1976, σελ.163

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: diavazontas & vivliocafe

 Η ανάγνωση είναι πολλά πράγματα για τον καθένα χωριστά, πάνω από όλα όμως είναι απόλαυση. Οι ψηφοφορίες για τα προσφιλέστερά μας βιβλία εμπεριέχουν ένα ρίσκο, να μπει κανείς στον πειρασμό να παραθέσει τα αριστουργήματα της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας, ξεχνώντας τα αμιγώς προσωπικά του γούστα.

Γι’ αυτό έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να γίνει μια σύγκριση ανάμεσα στην ψηφοφορία που διεξήχθη στο diavazontas.blogspot.com (24/4/2013 http://diavazontas.blogspot.gr/2013/04/blog-post_24.html) από την Κατερίνα Μαλακατέ με στόχο να επιλεγούν τα 10 πιο αγαπημένα βιβλία με δύο ανάλογες δημοσκοπήσεις που είχε διεξαγάγει ο Πατριάρχης Φώτιος στο Βιβλιοκαφέ, μία για τα καλύτερα ελληνικά πεζογραφήματα (7/1/2011 http://vivliocafe.blogspot.gr/2011/01/top-25.html) και μια άλλη για τα καλύτερα ξένα μυθιστορήματα (2/5/2011 http://vivliocafe.blogspot.gr/2011/05/blog-post.html).

Παρά τα διαφορετικά κριτήρια και όρους διεξαγωγής κάθε βολιδοσκόπησης, τη διαφορά στο περιεχόμενο κάθε έρευνας, τη συνολική αποτίμηση στην ψηφοφορία της Κατερίνας και τις επιμέρους αποτιμήσεις στις ψηφοφορίες του Πατριάρχη, το διαφορετικό κοινό που συμμετείχε, ή μάλλον ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους, η συν-εκτίμηση έχει να εξαγάγει ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΑΞΙΟΠΡΟΣΕΚΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.

Δείτε καταρχάς τον συγκριτικό πίνακα. Ο αριθμός δηλώνει τη σειρά κατάταξης στις προτιμήσεις του κοινού (1: περισσότερες ψήφους). Στις ψηφοφορίες του 2011 υπάρχουν δύο αριθμήσεις (με τον δείκτη [ε] να δηλώνει ελληνικό έργο), ενώ στην αντίστοιχη του 2013 η λίστα είναι ενιαία. 

ΕΡΓΟ	2011	2013
Έγκλημα και τιμωρία – Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι	2	1
Ανεμοδαρμένα Ύψη – Έμιλυ Μπροντέ		2
Η μεταμόρφωση - Φραντς Κάφκα		3
Η δίκη – Φραντς Κάφκα	1	4
Ταξίδι στην άκρη της νύχτας – Φερντινάντ Σελίν	4	5
Αδελφοί Καραμαζώφ - Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι	6	6
Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας - Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες		7
Ο ξένος - Αλμπέρ Καμύ	14	8
Το μαγικό βουνό - Τόμας Μαν	8	9
1984 – Τζορτζ Όργουελ	5	10
Αναζητώντας το χαμένο χρόνο - Μαρσέλ Προυστ	10	11
Εκατό χρόνια μοναξιάς – Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες	3	12
Η Φόνισσα – Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης	1[ε]	13
Οι άθλιοι – Βίκτορ Ουγκώ	16	14
Τα σταφύλια της οργής - Τζον Στάιμπεκ		15
Άπαντα πεζά – Χόρχε Λουίς Μπόρχες		16
Το κιβώτιο - Άρης Αλεξάνδρου	2[ε]	17
2666 – Ρομπέρτο Μπολάνιο		18
Διηγήματα – Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης		19
Η βουή και η μανία – Ουίλιαμ Φώκνερ		20
Και με το φως του λύκου επανέρχονται - Ζυράννα Ζατέλη	11[ε]	21
Μόμπι Ντικ - Χέρμαν Μέλβιλ		22
Ο ηλίθιος - Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι	12	23
Ο Χριστός ξανασταυρώνεται – Νίκος Καζαντζάκης		24
Πέδρο Πάραμο - Χουάν Ρούλφο		25
Το κουτσό – Χούλιο Κορτάσαρ		26
Το όνομα του Ρόδου - Ουμπέρτο Έκο	9	27
Το σπίτι των πνευμάτων - Ιζαμπέλ Αλιεντε		28
Ακυβέρνητες πολιτείες – Στρατής Τσίρκας	4[ε]
Eroica - Κοσμάς Πολίτης	5[ε]
Πόλεμος και ειρήνη – Λέο Τολστόι	7
Δον Κιχώτης – Μιγέλ Θερβάντες	11
Ο μικρός πρίγκιπας – Αντουάν Σαίντ ντ’ Εξυπερί	13
Λολίτα – Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ	15
Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι - Όσκαρ Ουάιλντ	17
Οδυσσέας – Τζέιμς Τζόυς	18

Και ορίστε κάποια συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε από κοινού :

1.  Μια ένωση των δύο δημοσκοπήσεων (2013 U 2011) εμφανίζει 36 κορυφαία έργα, που σίγουρα είναι μια καλή πρόταση για διάβασμα.

2.  Η πλειοψηφία των καλύτερων/πιο αγαπημένων έργων βρίσκεται και στις δύο ψηφοφορίες. Στα υψηλά κλιμάκια κάνει αίσθηση η θέση της “Μεταμόρφωσης” του Κάφκα και του μυθιστορήματος “Ανεμοδαρμένα ύψη” της Έμιλυ Μπροντέ το 2013 με την απουσία τους το 2011. Αντίστοιχα, τα τελευταία έργα στη συγκριτική λίστα, ενώ υπάρχουν το 2011, απουσιάζουν το 2013.

3.  Η λίστα των TOP περιλαμβάνει έργα που διαχρονικά, απ’ ό,τι φαίνεται, κερδίζουν την εμπιστοσύνη των αναγνωστών. Ίσως γιατί είναι ασφαλέστερες επιλογές, ενώ τα νεότερα βιβλία μένει να αποτιμηθούν. Ο Ντοστογέφσκυ με τρία βιβλία, ο Κάφκα και ο Μάρκες με δύο έργα ο καθένας-τους αναδεικνύονται στους πιο αγαπημένους συγγραφείς.

4.  Ο 19^ος αιώνας αντέχει ακόμα με έργα των Ντοστογέφσκι, Τολστόι, Μπροντέ, Ουγκώ, Ουάιλντ, Μέλβιλ, Παπαδιαμάντη, ενώ ακόμα πιο πίσω πάμε στον “Δον Κιχώτη” του 17^ου αιώνα. Παραδόξως (;) απουσιάζουν οι Γάλλοι κλασικοί Φλωμπέρ, Σταντάλ, Ζολά κ.ο.κ. και διασώζεται μόνο ο Ουγκώ.

5.  Σε εξέχουσα θέση είναι η ισπανόφωνη λογοτεχνία με οκτώ έργα (8), ακολουθεί η αγγλόφωνη με επτά (7), η γαλλόφωνη με πέντε (5), η ρωσόφωνη με τέσσερα (4), η γερμανόφωνη με τρία (3) και η ιταλόφωνη με ένα (1).

6.   Από τα ελληνικά έργα το 2011 ξεχώρισαν στην πρώτη θέση “Το κιβώτιο” του Αλεξάνδρου και “Η Φόνισσα” του Παπαδιαμάντη, ενώ ανάλογα αποτελέσματα έδειξε και η ψηφοφορία του 2013. Ο Παπαδιαμάντης με τη “Φόνισσα” μάλιστα βρέθηκε στην τιμητική 13^η θέση σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ γενικά τα διηγήματά-του κατέλαβαν επίσης πολύ υψηλή θέση. Φυσικά αμφιβάλλουμε αν οι ξένοι θα έβλεπαν με το ίδιο μάτι τις επιλογές-μας, αν και τα δυο ελληνικά που ξεχώρισαν είναι όντως πολύ καλές περιπτώσεις.

7.  Η νεότερη ελληνική λογοτεχνία εκπροσωπείται σε χαμηλότερες θέσεις στην ψηφοφορία του 2013 από τη Ζυράννα Ζατέλη, αλλά είναι γενικά απούσα, όταν μιλάμε συνολικά για τα αγαπημένα μας βιβλία. Πράγμα φυσιολογικό αν αναλογιστούμε την παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή και ταυτόχρονα παράλογο γιατί η ψηφοφορία ήταν για Έλληνες βιβλιόφιλους.

8.  Εμβληματικά μυθιστορήματα με υψηλό δείκτη δυσκολίας στην ανάγνωση, όπως ο «Οδυσσέας» και ο «Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» καταλαμβάνουν αξιοπρόσεκτη θέση στην ψηφοφορία του Βιβλιοκαφέ, ενώ στην αντίστοιχη του Διαβάζοντας εμφανίζονται πιο περιορισμένα.

9.  Σημαντική είναι η αναφορά στο «2666», ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε στη χώρα μας το 2011 κι όμως πρόλαβε σε αυτά τα δυο χρόνια να καθιερωθεί στη συνείδησή μας ως κλασικό και να βρει θέση ανάμεσα στα κορυφαία το 2013. Ή αυτό δείχνει ότι το έργο έγινε μόδα και ίσως σε λίγα χρόνια, σε μια ανάλογη ψηφοφορία, δεν θα προβληθεί;

10.  Και στις δυο ψηφοφορίες έλειψε πιθανώς η τόλμη να αναφερθούμε σε βιβλία νεότερα ή παλαιότερα που δε θεωρούνται παγκόσμιοι ογκόλιθοι, έχουν όμως για τον καθένα μας προσωπικό συγκινησιακό φορτίο. Ίσως απλά να είμαστε συντηρητικοί ως αναγνώστες ή, από την άλλη, απαιτείται κάποιος χρόνος για να κατασταλάξει η αξία ενός βιβλίου μέσα μας και γι’ αυτό καταφεύγουμε στα δοκιμασμένα.

Κατερίνα Μαλακατέ 
&

Πατριάρχης Φώτιος

Τα πιο αγαπημένα μας βιβλία με στατιστικά ντοκουμέντα

Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας που είμαι σίγουρη πως προσμένατε με μεγάλη αγωνία, είναι εδώ. Συνολικά 54 άτομα μπήκαν στον κόπο (που δεν είναι μικρός) να ξεχωρίσουν τα δέκα (αυτό ήταν και το πιο δύσκολο κομμάτι) πιο αγαπημένα τους βιβλία. Κάποιοι αποφάσισαν να μην αυτοπεριοριστούν, και μετά από ώριμη σκέψη διάλεξα να τους αφήσω (ακούτε κ.κ ;), εκτός από την ζαβολιά της Βιβής που είχε ήδη ψηφίσει δέκα όταν τη σκαρφίστηκε, οπότε μπορούσα χωρίς τύψεις να μην προσμετρήσω τη δεύτερη συμμετοχή της.

Η διαδικασία είχε για μένα εξαιρετικό ενδιαφέρον, γέμισε πάλι εκείνη την περιβόητη λίστα με τα επιθυμητά, με οδήγησε στο να ξεκινήσω το «Περί ηρώων και τάφων» που καιρό τώρα καθόταν υπομονετικά στη βιβλιοθήκη μου, και φυσικά μου δημιούργησε το κλασικό κόμπλεξ του χτυπημένου βιβλιόφιλου, "μα καλά, πότε θα προφτάσω να διαβάσω όλα αυτά που θέλω".

Συνολικά αναφέρθηκαν 388 διαφορετικά βιβλία, εκ των οποίων 81 ελληνικά. Το ποσοστό δε φαίνεται άσχημο, αλλά είναι άνισα κατανεμημένο, αφού προέρχεται κυρίως από αυτούς που αποφάσισαν να φτιάξουν τη λίστα τους μόνο με ελληνικά βιβλία. Στις μικτές λίστες κατά κανόνα ένας ή το πολύ δύο τίτλοι στους δέκα ήταν ελληνικοί.

Σε γενικές γραμμές κινηθήκαμε σε ασφαλείς επιλογές, με έναν Ντοστογιέφσκι κι έναν Κάφκα σχεδόν σε κάθε λίστα. Υπήρχαν όμως ανάμεσα στα κλασικά βιβλία πηγές εκπλήξεων πολύ ενδιαφέρουσες. Αλλά μη σας κρατώ άλλο σε αγωνία, εδώ είναι τα βιβλία που πήραν τουλάχιστον τρεις ψήφους.

Τίτλος Βιβλίου, Συγγραφέας	Ψήφοι
«Έγκλημα και τιμωρία», Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι	13
«Ανεμοδαρμένα Ύψη», Έμιλυ Μπροντέ	10
«Η μεταμόρφωση», Φραντς Κάφκα	10
«Η δίκη», Φραντς Κάφκα	8
«Ταξίδι στην άκρη της νύχτας», Λ.Φ. Σελίν	8
«Το μαγικό βουνο», Τόμας Μάν	7
«Αδελφοί Καραμαζώφ», Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι	7
«Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας», Γκ. Γκ. Μάρκες	7
«Ο Ξένος», Αλμπέρ Καμύ	7

«Τα σταφύλια της οργής», Τζον Στάινμπεκ	6
«Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», Μαρσέλ Προυστ	6
«Τα εκατό χρόνια μοναξιάς», Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες	6
«Οι άθλιοι», Βίκτωρ Ουγκώ	6
«1984», Τζώρτζ Όργουελ	6
«Η φόνισσα», Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης	6
«Το κιβώτιο», Άρης Αλεξάνδρου	5
«Άπαντα πεζά», Χόρχε Λουίς Μπόρχες	5
«Πέδρο Πάραμο», Χουάν Ρούλφο	4
«Μόμπι Ντικ», Χέρμαν Μέλβιλ	4
«Διηγήματα», Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης	4
«Ο Ηλίθιος», Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι	4
«Το κουτσό», Χούλιο Κορτάσαρ	4
«Η βουή και η μανία», Ουίλιαμ Φώκνερ	4
«Το όνομα του ρόδου», Ουμπέρτο Έκο	4
«Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», Νίκος Καζαντζάκης	4
«Και με το φως του λύκου επανέρχονται», Ζυράννα Ζατέλη	4
«Το σπίτι των πνευμάτων», Ιζαμπέλ Αλιέντε	4
«2666», Ρομπέρτο Μπολάνιο	4

  

Από ξένους συγγραφείς μακράν πιο αγαπημένος ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι με 24 συμμετοχές, ακολουθεί ο Φράντς Κάφκα με 21 και την τριάδα κλείνει ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες με 14. Οι 3  Έλληνες αντίστοιχα είναι ο Νίκος Καζαντζάκης με 9 ψήφους, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης με 8 και ο Μ. Καραγάτσης με 7.

«Το πορτραίτο μίας κυρίας», Χένρι Τζέημς	3
«Η πανούκλα», Αλμπέρ Καμί	3
«Το αστείο», Μίλαν Κούντερα	3
«Πόλεμος και Ειρήνη», Λέων Τολστόι	3
«Ακυβέρνητες Πολιτείες», Στρατής Τσίρκας	3
«Αισθηματική αγωγή», Γκυστάβ Φλωμπερ	3
«Καθώς ψυχορραγώ», Ουίλιαμ Φώκνερ	3
«Σφαγείο νο5», Κέρτ Βόνεγκαρτ	3
«Βίος και η πολιτεία του Αλέξη Ζορμπα», Νίκος Καζαντζάκης	3
«Γιούγκερμαν», Μ. Καραγάτσης	3
«Όταν έκλαψε ο Νίτσε», Ίρβιν Γιάλομ	3
«Άννα Καρένινα», Λέων Τολστόι	3
«Η καρδιά του σκότους», Τζόζεφ Κόνραντ	3
«Μεγάλες προσδοκίες», Τσάρλς Ντίκενς	3
«Το λάθος», Αντώνης Σαμαράκης	3
«Περί ηρώων και τάφων», Ερνέστο Σάμπατο	3
«Το Άλεφ», Χόρχε Λουίς Μπόρχες	3
«Οδυσσέας», Τζέημς Τζόις	3

Νομίζω πως η λίστα είναι άκρως ενδιαφέρουσα και αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό την ψυχοσύνθεσή μας ως λαού. Τα συμπεράσματα προς το παρόν δικά σας, την Παρασκευή θα ακολουθήσει μια πιο αναλυτική ανάρτηση. 

                                                

Υ.Γ. Πρέπει να ευχαριστήσω από καρδιάς τον Πατριάρχη Φώτιο που με την εμπειρία του στην αντίστοιχη ψηφοφορία στο Βιβλιοκαφέ πριν δυο χρόνια και την καλή του διάθεση με βοήθησε εξαιρετικά στην εξαγωγή των αποτελεσμάτων.