"Μηχανές σαν κι εμένα", Ian McEwan

Είμαι τακτική αναγνώστρια του Ίαν ΜακΓιούαν, τον ακολουθώ αρκετά χρόνια και γι' αυτό διάβασα το Μηχανές σαν κι εμένα σχεδόν μόλις το είδα στον πάγκο του βιβλιοπωλείου. Για να είμαι ειλικρινής, με γοήτευσε και το θέμα, η επιστημονική φαντασία είναι σταθερά στις προτιμήσεις μου, από τότε που ξεκοκκάλιζα τον παππού Ισαάκ Ασίμωφ στην εφηβεία. Με ιντριγκάρισε που ένας συγγραφέας που δεν έχει δοκιμαστεί στο είδος αποφάσισε να φτιάξει ένα τέτοιο μυθιστόρημα. Ο ΜακΓιούαν- παρ’ όλη την αγάπη που του έχω- είναι άνισος, έχει γράψει αριστουργηματικά βιβλία όπως η Έμμονη Αγάπη, η Εξιλέωση, τα Μαύρα σκυλιά αλλά και μετριότατα όπως το Σόλαρ. Στις Μηχανές, τα πράγματα είναι μοιρασμένα, έχει αριστοτεχνικές σκηνές, από εκείνες που θυμάσαι, με χιούμορ και βαθιά νοήματα, κι άλλες που φαίνεται καθαρά πως δεν μπορεί να χειριστεί τόσες πληροφορίες μαζεμένες. 

Ο Τσάρλι, ο κεντρικός ήρωας, είναι ένας μάλλον αποτυχημένος τριαντάρης ανθρωπολόγος, που αρνείται να πιάσει δουλειά πλήρους απασχόλησης και βιοπορίζεται μερικώς παίζοντας στο χρηματιστήριο από έναν πανάρχαιο υπολογιστή στο σπίτι του. Με τα τελευταία λεφτά που κληρονομεί από μια θεία του, αντί να πάρει ένα σπίτι, αγοράζει ένα από 13 ανθρωπόμορφα ρομπότ που μόλις κυκλοφόρησαν. Έχουν βασιστεί στις τεχνολογίες που ανέπτυξε ο Άλαν Τούρινγκ- που εν έτει 1982 είναι η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα της εποχής και ζει με τον σύντροφό του ευτυχής (!). Ο Τσάρλι προγραματίζει το ανδροειδές του με τη βοήθεια της όμορφης εικοσάχρονης γειτονοπούλας, Μιράντα, και σύντομα αντιλαμβάνεται πως είναι ερωτευμένος μαζί της. Έτσι αρχίζουν να ζουν μαζί, ο Τσάρλι, η Μιράντα και το ρομπότ, ο Αδάμ. Περίπου σαν οικογένεια.

Μόνο που ο Αδάμ δεν είναι παιδί και δεν είναι άνθρωπος. Ήδη από την πρώτη στιγμή λέει στον Τσάρλι να προσέχει το παρελθόν της Μιράντα. Τα πραγματικά προβλήματα όμως αρχίζουν όταν ο Αδάμ ολοκληρώνει την προσωπικότητά του, πιστεύει πως έχει συνείδηση και αισθήματα- νιώθει συμπάθεια, αντιπάθεια, έρωτα. Τότε μπαίνουν θέματα ηθικών αποφάσεων. Τι είναι ή δεν είναι ηθικό για έναν άνθρωπο. Τι είναι νόμιμο. Πώς μαθαίνει ένα παιδί, πώς μαθαίνει ένα ρομπότ χωρίς προσωπική ιστορία, μπορούν τα ανδροειδή να ερωτευόνται; Έχουν συνείδηση, με ποιον τρόπο αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και πώς θα αλλάξουν τον κόσμο.

Όλα αυτά τα ερωτήματα τα έχουν θέσει ο Φίλιπ Ντικ, ο Ασίμωφ κι οι υπόλοιποι μάστερς της επιστημονικής φαντασίας πολλά χρόνια πριν- και το έκαναν καλύτερα. Ο ΜακΓιούαν φαίνεται να αγνοεί τον βασικό κανόνα του είδους, τα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι αλλαγές στην Ιστορία δίνονται με μικρές πινελιές μέσα στην πλοκή. Αντίθετα εδώ βλέπουμε σελίδες ολόκληρες αφιερωμένες στο τι είναι "αλλιώς". Κι αυτό ενέχει πάντα μια παγίδα, να γίνει το δυστοπικό φόντο ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, και να χαθεί το ενδιαφέρον για τους ήρωες. 

Η εποχή, το 1982, είναι πολύ ενδιαφέρουσα πολιτικά, τα πολλαπλά ιστορικά "τι θα γινόταν αν"- τα Φόκλαντς, η Θάτσερ μπαίνει σε εκλογική αναμέτρηση με τον Τόνυ Μπεν, τι θα γινόταν αν ζούσε ο Τούρινγκ- έχουν πλάκα. Δεν είναι σίγουρα το πιο εμπνευσμένο βιβλίο από αυτά που που διερευνούν τη σχέση ανθρώπου και ανθρωπόμορφης μηχανής. Δεν είναι, ακόμα ακόμα, το καλύτερο μυθιστόρημα του. Είναι όμως ένα καλογραμμένο βιβλίο, που θυμίζει την σκοτεινή, παλαιότερη εποχή του, με αρκετές δόσεις χιούμορ, και μια κυνικότητα καθαρά βρετανική. Κι αξίζει να διαβαστεί.

                                                                   Κατερίνα Μαλακατέ

"Μηχανές σαν κι εμένα", Ίαν ΜακΓιούαν, μετ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Πατάκη, 2019, σελ.416

«Νόμος περί τέκνων», Ian McEwan

Έπειτα από μια μάλλον απογοητευτική συγγραφικά περίοδο, ο Ίαν ΜακΓιούαν γράφει ξανά ένα καλό μυθιστόρημα. Μετά το βιβλίο της απομάγευσης- «Σόλαρ»- και το μάλλον άγευστο- «Επιχείρηση Ζάχαρη- το «Νόμος περί τέκνων» επανέφερε την πίστη μου. Ο ΜακΓιούαν στο καινούργιο μυθιστόρημα δεν εγκαταλείπει τους παλιούς τρόπους- οι ήρωες του είναι άνθρωποι της ανώτερης μεσαίας τάξης κι έχουν προβλήματα καθημερινά- αλλά εδώ η συνταγή είναι επιτυχημένη

Η Φιόνα Μέι είναι μια πενηνταεννιάχρονη δικαστίνα, που ασχολείται κυρίως με υποθέσεις του Οικογενειακού Δικαίου. Καθημερινά πρέπει να πάρει αποφάσεις για επίπονα διαζύγια, παιδιά που απήχθησαν από τους γονείς, ως και στον διαχωρισμό σιαμαίων υποδεικνύει ποιο θα ζήσει και ποιο θα πεθάνει. Η δουλειά της απορροφά όλη της την ενέργεια, μιας και δεν έχει δικά της παιδιά, και απολαμβάνει την επιτυχία της. 

Τα πράγματα ανατρέπονται όταν ο εξηντάχρονος σύζυγός της, ο Τζακ, της ζητά να του επιτρέψει να συνάψει σχέσεις με μια τριαντάχρονη, την Μέλανι, χωρίς όμως να απομακρυνθεί από την οικογενειακή εστία. Να γυρίσει με λίγα λόγια στον γάμο δίχως συνέπειες, ενώ θα έχει ζήσει την φλόγα του τελευταίου έρωτα. Η ρουτίνα της Μέι διαταράσσεται, του αρνείται την «διευκόλυνση», οι σταθερές της χάνονται, δεν έχει κανέναν να την στηρίξει. Και εν μέσω αυτής της κρίσης εμφανίζεται και μία πολύ σοβαρή υπόθεση, ο 17χρονος μάρτυρας του Ιεχωβά Άνταμ αρνείται να μεταγγιστεί κι έτσι αντιμετωπίζει έναν φριχτό αργό θάνατο από λευχαιμία. Είναι στο χέρι του δικαστηρίου να αποφασίσει αν θα τον αναγκάσει να δεχτεί την θεραπεία. 

Δυο πολύ βασικά θέματα θίγονται, ο γάμος, ο έρωτας, η οικογένεια, η συζυγική πίστη από την μία κι από την άλλη οι θρησκευτικές πεποιθήσεις έναντι στον ορθό λόγο. Με το δεύτερο ζήτημα, ο άθεος και ορθολογιστής ΜακΓιούαν ξεμπερδεύει σχετικά εύκολα, με το πρώτο τα πράγματα περιπλέκονται. Το τελευταίο σκίρτημα του έρωτα πριν τον θάνατο, διεκδικεί ο Τζακ. Το δικαίωμα σε ήσυχα γηρατειά για τα οποία μόχθησε καιρό βάζοντας καθημερινά ένα λιθαράκι στην σχέση, διατρανώνει η Φιόνα. Οι γονείς του Άνταμ αιτούνται να αφήσουν το παιδί τους να πεθάνει, παρόλο που κάτι τέτοιο θα τους ξεσκίσει την καρδιά. Κι ο έφηβος Άνταμ, με όλη την ορμή και την ξεροκεφαλιά της ηλικίας του, αντιπροσωπεύει για την Φιόνα τόσο την μαγεία του έρωτα, όσο και μια λύση για την ατεκνία που την βασανίζει. Το ερώτημα είναι, όταν της δοθεί η ευκαιρία να καλύψει τις ανάγκες της, θα το κάνει;

Η στρωτή, κοφτή γραφή του ΜακΓιούαν ταιριάζει γάντι στην ιστορία. Ο τρόπος που έχει να δημιουργεί αληθινούς χαρακτήρες, βοηθά στην ταύτιση και κάνει το μυθιστόρημα απολαυστικό. Η πλοκή είναι σφιχτοδεμένη και τίποτα δεν μοιάζει να περισσεύει. Δεν είναι βέβαια ο «Νόμος περί τέκνων» ένα εντυπωσιακό κείμενο όπως η «Εξιλέωση» ή η «Έμμονη αγάπη», ούτε αγγίζει τα επίπεδα ενσυναίσθησης στα «Μαύρα σκυλιά». Είναι όμως μια δυνατή επιστροφή ενός συγγραφέα που με είχε απογοητεύσει με τα δυο τελευταία του βιβλία κι αποδεικνύει με αυτό πως οι καλοί γραφιάδες δεν χάνονται, αλλά συνήθως ξαναβρίσκουν τον δρόμο· προς την δόξα. 

                                                                                             Κατερίνα Μαλακατέ

«Νόμος περί τέκνων», Ίαν ΜακΓιούαν, μετ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Πατάκης, 2015, σελ. 270

«Χαμένο παιδί», Ian McEwan

To «Χαμένο παιδί» του Ίαν ΜακΓιούαν δεν είναι από τα καλύτερά του. Η γραφή θυμίζει έντονα τα βιβλία που αγάπησα από κείνον, όμως το βιβλίο είναι φλύαρο, σα να αγωνιά ο συγγραφέας να γεμίσει τις σελίδες κι έτσι καταλήγει να αναμασά ξανά και ξανά τα ίδια. Από την άλλη, δε θα μπορούσε να του λείπει το βρετανικό φλέγμα, ο ΜακΓιούαν δεν ξεχνά να γράφει, απλά ίσως αρνείται να τιθασεύσει το υλικό του.

Ήρωας ο Στίβεν Λιούις, ένας συγγραφέας παιδικών βιβλίων που ένα πρωινό που πηγαίνει με την τρίχρονη κόρη του στο σουπερμάρκετ, την χάνει. Η ξαφνική απώλεια του παιδιού βυθίζει όλη του τη ζωή σε ένα τέλμα, αυτός και η γυναίκα του Τζούλι αποξενώνονται και τελικά καταλήγουν να ζουν σε διαφορετικά σπίτια. Αρκετά χρόνια μετά, τον βλέπουμε να συμμετέχει σε μια υποεπιτροπή της κυβέρνησης Θάτσερ για την παιδεία, που σκοπό έχει να βγάλει ένα εγχειρίδιο για την ανατροφή των παιδιών, να μην μπορεί να γράψει ούτε γραμμή από παιδικό βιβλίο, να έχει πέσει στο ποτό και να μην μπορεί ακόμα να ορίσει τη ζωή του. Κάποια πράγματα σιγά σιγά θα τον βγάλουν από αυτή την αίσθηση της μη ύπαρξης.

Ο ΜακΓιούαν ασχολείται στο μυθιστόρημα αυτό πολύ περισσότερο με την πολιτική, την παιδεία, τον θαστερισμό και λιγότερο με την ψυχολογική κατάσταση του πατέρα που του συμβαίνει το αδιανόητο, να χάσει ο ίδιος το παιδί του. Τα αποσπάσματα από το εγχειρίδιο για την αγωγή των παίδων είναι ξεκαρδιστικά- όσο και πολύ πονεμένα για όποιον είναι γονιός- η ιστορία όπως εξελίσσεται από τη μέση και μετά είναι ένα πολιτικό σχόλιο και τίποτε άλλο.

Μου έλειψε η συνοχή, λίγο μου έλειψε κι ο χαρακτήρας, που αν και πανταχού παρόν αρνείται να μας δείξει πως πραγματικά νιώθει. Όμως το βιβλίο είναι ευκολοδιάβαστο, οι 400 σελίδες του μου φάνηκαν πως τελειώσαν σχετικά γρήγορα. Αν θα το συνιστούσα για να γνωρίσει κανείς τον ΜακΓιούαν; Ανεπιφύλακτα όχι. Ίσως απλά για να έχει να λέει πως δεν έχει μείνει βιβλίο δικό του που δεν έχει διαβάσει.

Υ.Γ. 42 Από ό,τι θυμάμαι στα ελληνικά κανείς δε λέει «ήπια ένα τενεκεδάκι μπίρα», άντε να πει «ήπια ένα κουτάκι μπίρα». Επίσης αυτό που χωρίζει την κουζίνα από τον υπόλοιπο χώρο δεν το λέμε πασαμέντο, το λέμε απλά πάσο. Τέτοια μικρά, αλλά επαναλαμβανόμενα, μου δημιουργούσαν πρόβλημα ροής στην ανάγνωση και με έκαναν να μετανιώνω που δεν το πήρα στα Αγγλικά.

«Χαμένο παιδί», Ίαν ΜακΓιούαν, μετ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Πατάκης, 2013, σελ.398

"Solar", Ian McEwan

Μεγάλη απογοήτευση. Μάλλον μόνον αυτές οι δυο λέξεις μπορούν να περιγράψουν το Solar του πολύ αγαπημένου μου κατά τα άλλα Ian McEwan. Τυφλή δεν είμαι, τις διάβαζα τις κριτικές, και για αυτό εν μέρει άργησα τόσο να το διαβάσω κι ας ήταν στα ράφια μου σχεδόν από την αρχή της κυκλοφορίας του, πριν μεταφραστεί. Ήθελα να καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός, να μη θυμάμαι πια τις φράσεις που διάβασα. Αλλά τις θυμάμαι και τώρα μου φαίνονται κάπως ήπιες, σα να έπεσε ο αγαπητός συγγραφέας στα μαλακά, γιατί είναι αυτός που είναι.

            Ο ήρωας του, Michael Beard είναι φυσικός βραβευμένος στα νιάτα του με το βραβείο Νόμπελ για μια τροποποίηση της θεωρίας του Αϊνστάιν, και ένας φρικτός, ανύπαρκτος και γελοίος χαρακτήρας. Τον βρίσκουμε πενηντάρη, να χωρίζει επεισοδιακά από την πέμπτη του γυναίκα. Κατά τη διάρκεια του χωρισμού ο ένας εραστής της θα πεθάνει κατά λάθος, ο άλλος θα ενοχοποιηθεί και ο ίδιος ο Beard θα μείνει με την κληρονομιά ενός εγγράφου που μιλά για την χρησιμότητα της ηλιακής ενέργειας στην παραγωγή ηλεκτρισμού μέσω της μίμησης της φωτοσύνθεσης, από τον έναν από τους δυο εραστές που ετύγχανε υποτελής του σε ένα κέντρο που διηύθυνε. Την υπόλοιπη ζωή του θα την φτιάξει μέσα από αυτό το θέμα, θα γνωρίσει κι άλλες γυναίκες, θα γίνει ολοένα και πιο χοντρός, πιο καρικατούρα.

            Ο Michael Beard υποψιάζομαι πως θα καταγραφεί ως ένας από τους πιο αποτυχημένους ήρωες μυθιστορήματος. Και οι σκηνές σε ένα ταξίδι στην Αρκτική που κάνει για να ξεπεράσει την πέμπτη του γυναίκα- το κωμικό ιντερλούδιο ενός μάλλον καθόλου αστείου βιβλίου- οι πιο ανούσιες και γελοίες σε μυθιστόρημα που έχω ως τώρα διαβάσει. Όσο για το "οικολογικό" του θέματος, δεν λέω πολύς λόγος γίνεται τελευταία, αλλά μάλλον θα ήθελα ουσιαστικότερα πράγματα κι όχι απλές αμάσητες αναφορές και αρπαχτές.

ΒΙΒΛΙΟΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: "Έμμονη Αγάπη", Ian Mc Ewan

Με έναν τίτλο που στα ελληνικά τουλάχιστον ξενίζει, «Έμμονη αγάπη», το “Enduring Love” είναι νομίζω αυτό το βιβλίο του Ian McEwan που περικλείει όλη του τη φιλοσοφία τόσο σα συγγραφέα όσο και ως άνθρωπο. Το βιβλίο με την γνωστή εμμονή του συγγραφέα στη λεπτομέρεια αλλά και μια πλοκή άλλοτε χαλαρή κι άλλοτε σφιχτοδεμένη, έχει μείνει στη μνήμη μου παρ’ όλο που είναι πολλά τα χρόνια από την τελευταία φορά που το έπιασα στα χέρια μου. ( Η τύχη του αγνοείται, πάντως στη βιβλιοθήκη μου δεν βρίσκεται.)

Λίγα λόγια για την πλοκή, λοιπόν. Ο Τζο είναι επιστημονικός συγγραφέας και σε ένα πικ νικ με την επί πολλά χρόνια αγαπημένη του Κλαρίσα, σώζει ένα παιδάκι που έχει εγκλωβιστεί σε ένα αερόστατο. Εκεί, ένας από τους παρευρισκομένους, ο Τζεντ, παθαίνει εμμονή μαζί του, νομίζει ότι κάτι συνέβη μεταξύ τους, αρχίζει να παρεμβαίνει στη ζωή του γιατί πιστεύει πως τον αγαπά τρελά. Η ζωή του Τζο, κατά τα άλλα πλήρως οργανωμένη διαταράσσεται, η σχέση του με την Κλαρίσα ξεγυμνώνεται, κανείς δεν φαίνεται να τον πιστεύει, ούτε η αστυνομία, όταν καταγγέλλει την παρενόχληση που υφίσταται. Σε κάποιες φάσεις, ίσως να μην τον πιστεύουμε κι εμείς. Κι όμως κάνουμε λάθος. Γιατί στην «Έμμονη αγάπη» η λογική και η επιστήμη θριαμβεύει έναντι στην τρέλα και την κακώς εννοούμενη «πνευματικότητα», κι ας μας κρατά ο συγγραφέας με απλά γυρίσματα της πλοκής σε ένα αγκίστρι αμφιβολίας. Τον ήρωα πρέπει να τον εμπιστευτείς, κι όλα τελικά τελειώνουν με ένα τέλος πέρα από το καλό και το κακό. Με έναν παραδοσιακό συμβιβασμό, όπως γίνεται και στην πραγματική ζωή.

Black dogs

Υπάρχουν άραγε πραγματικά στιγμές που μπορούν να αναποδογυρίσουν τη ζωή μας για πάντα; Στο μυθιστόρημα του Mc Ewan «black dogs» η ηρωίδα στηρίζει τη ζωή της όλη σε ένα τέτοιο στιγμιότυπο. Τα μαύρα σκυλιά της επιτίθενται σε ένα ταξίδι που θα έπρεπε να είναι μέλιτος και αλλάζουν τη ροή της ιστορίας της.


Πρωταγωνιστές στο μυθιστόρημα είναι δυο αντίθετοι άνθρωποι, ένας άντρας ορθολογιστής, άθεος, λίγο σνομπ, πρώην κομμουνιστής και μια γυναίκα που στην αρχή πορεύτηκε μαζί του και μέσα σε δυο στιγμές έγινε το αντίθετό του, αφοσιώθηκε με πάθος στην πνευματικότητα. Κι όμως αυτοί οι δυο χαρακτήρες ξεκίνησαν μαζί, αγαπήθηκαν πολύ κι ας μην μπόρεσαν ούτε στο θάνατο να συμφιλιωθούν. Αφηγητής είναι ο γαμπρός τους που τους θεωρεί κάπως σαν γονείς του, γιατί οι δικοί του χάθηκαν όταν ήταν πολύ μικρός. Έτσι προσεγγίζει και τους δυο, και τις δυο πλευρές του νομίσματος, με αγάπη.


Το μυθιστόρημα είναι εξαιρετικά καλογραμμένο, ρέει στην ανάγνωση και δεν κουράζει πουθενά. Καταπιάνεται με τα μεγάλα και τα σημαντικά, με την πολιτική, το θάνατο, τον έρωτα, την Ιστορία και κατορθώνει να τα βγάλει πέρα παληκαρίσια.


Ο Ian McEwan είναι από τους αγαπημένους μου συγγραφείς. Το black dogs δεν είναι μεγαλειώδες, όπως η «Εξιλέωση» ή η «Έμμονη Αγάπη». Είναι όμως ένα από τα καλύτερα του.