«Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ» Joseph Roth

Δεν είναι πως δυσκολεύτηκα να βρω ρυθμό, ούτε πως διάβασα αργά «Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ», τουναντίον το κείμενο έρεε και οι 470 σελίδες μεγάλου σχήματος έφυγαν σαν νερό. Όμως άργησα να μπω στην ψυχή της πλοκής. Στην αρχή όλα ήταν μια απλή καταγραφή, η ιστορία μιας στρατιωτικής οικογένειας που περνούσε σε μια ανέφελη σχεδόν καθημερινότητα∙ δυσκολευόμουν. Όμως όταν φτάσαμε στον εγγονό, το τοπίο ξεκαθάρισε, έγιναν τα πράγματα σαφή και βολεύτηκα σε αυτήν την ιστορία που φαινομενικά δεν είχε τίποτα που να με κάνει να ασχοληθώ. Δεν είχε;

Ο Λοχαγός Τρόττα σώζει το 1859 στην μάχη του Σολφερίνο τον νεαρό και άσκεφτο αυτοκράτορα. Για αυτήν του την πράξη θα παρασημοφορηθεί και θα πάρει τον τίτλο του βαρόνου. Η ζωή του, προέρχεται από Σλοβένους χωρικούς, θα αλλάξει, δεν θα νιώσει ποτέ ξανά καλά στο πετσί του∙ με τους γονιούς του δεν έχει πια τίποτα να πει, στην καινούργια του ζωή περισσεύει. Όταν συνειδητοποιήσει πως στα σχολικά βιβλία η πράξη του μεταφέρεται λανθασμένα, θα ζητήσει ακρόαση από τον αυτοκράτορα για να αποκατασταθεί η αλήθεια. Ο αυτοκράτορας δεν θα του κάνει την χάρη, θα αποστρατευτεί και θα πεθάνει πικραμένος. Ο γιος του θα διοριστεί Έπαρχος αντί για στρατιωτικός και θα περάσει μια ζωή τόσο τακτικά προβλέψιμη που δεν θα αλλάζει ούτε καν η ώρα που παίρνει την αλληλογραφία. Κι ο εγγονός Καρλ Γιόζεφ πάντως δεν θα είναι κανένας εμπνευσμένος άντρας, θα γίνει στρατιωτικός ενώ δεν του ταιριάζει, θα αφεθεί σε μια συντονισμένη καθημερινότητα. Ακόμα κι όταν μπλέξει με χαρτιά και γυναίκες και κάνει χρέη θα τον σώσει ο αυτοκράτορας ως εγγονό του Ήρωας του Σολφερίνο.

Αυτό που εξυψώνει τούτο το μυθιστόρημα είναι ο αριστουργηματικός τρόπος που η Ιστορία μπλέκεται στην πλοκή, η ύπουλη εισβολή της στην πεζή καθημερινότητα των ηρώων, το πέρασμα από μια κραταιά αυτοκρατορία τη πανσπερμίας των λαών, στην παρακμή, την εποχή των εξεγέρσεων, το ξύπνημα της εθνικής μνήμης, που αρχίζει και διαχωρίζει όλους αυτούς που κάποτε ήταν περήφανοι (;) να είναι μέλη αυτού του κράτους. Το βιβλίο φτάνει στα όρια του Α Παγκοσμίου πολέμου και ενώ δεν μας μιλά ποτέ ανοιχτά, ξέρουμε πως η Αυτοκρατορία δεν έχει τύχη. Το βασικό σύμβολο, τον Αυτοκράτορα, ο παππούς Τρόττα τον σώζει δια ζώσης, ο μπαμπάς Τρόττα τον βλέπει παντού σαν πορτρέτο, ο εγγονός τον σώζει, μόνο ως εικόνα, από ένα μπορντέλο.

Από την άλλη, αυτές οι «χαμένες» ζωές που ζουν οι Τρόττα, οι προδιαγεγραμμένες από τον μπαμπά, τον παππού, την θέση τους ή ένα τυχαίο γεγονός που τους κάνει ήρωες, θυμίζουν πολύ το πώς περνά η ζωή όλων των ανθρώπων, και των σημερινών. Ο Γιόζεφ Ροτ έχει την ικανότητα γράφοντας απόμακρα, σχεδόν σκληρά, να σε βάλει πλαγίως στην ζωή των ηρώων του. Έτσι που αυτό που δεν ένιωσες στην αρχή, να το αναφωνήσεις κλείνοντας το βιβλίο ή και λίγο αργότερα (τούτη είναι μια από τις σπάνιες αναρτήσεις που δεν γράφτηκε εν θερμώ, που άφησα να καταλαγιάσει μέσα μου ο κουρνιαχτός της ανάγνωσης τουλάχιστον δέκα μέρες)∙ «Μα πρόκειται για αριστούργημα».

«Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ», Γιόζεφ Ροτ, μετ.Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα, σελ. 469, 2009

"Hotel Savoy", Joseph Roth

Η αλήθεια είναι πως οποιοδήποτε βιβλίο διάβαζα μετά τους «Άγριους ντετεκτιβ» θα έβγαινε κάπως αδικημένο στη σύγκριση με κάτι τόσο διαφορετικό και ταυτόχρονα μεγαλειώδες. Τούτη τη φορά επέλεξα ένα βαρύ χαρτί κι όχι μια ανάσα, όπως συνήθως. Δεν το μετάνιωσα. Το «Hotel Savoy» είναι το πρώτο βιβλίο του Joseph Roth που διαβάζω- σοβαρή παράλειψη που σκοπεύω να διορθώσω σύντομα μετά από αυτή την εμπειρία. Η γραφή του Ροτ μου ταιριάζει γάντι, είναι απλή, στοχευμένη, δεν χάνεται ούτε παρεκκλίνει από την πορεία της. Ταυτόχρονα, ο συγγραφέας αντλεί από τις ίδιες τις εμπειρίες του για να φτιάξει ένα αντιπολεμικό έργο κάπως διαφορετικό από τα άλλα, δίχως να παρουσιάσει καθόλου τη φρικαλεότητα και την ξεδιαντροπιά του ίδιου του πολέμου, αυτά τα θεωρεί δεδομένα.

Ήρωας ο Γκάμπριελ Νταν, ένας νέος που φτάνει στο Hotel Savoy στο δρόμο του προς την πατρίδα από την αιχμαλωσία στους Ρώσους. Έχει λίγα χρήματα πάνω του και τα ρούχα που φοράει, και στην αρχή ενθουσιάζεται με το τεράστιο κτήριο, που αποπνέει έναν αέρα χλιδής. Γρήγορα όμως καταλαβαίνει πως στο ξενοδοχείο ενυπάρχουν δυο κόσμοι, αυτός των τριών πρώτων ορόφων γεμάτος πολυτέλεια και ανέσεις, κι εκείνος των επόμενων τεσσάρων της κακομοιρίας και της φτώχιας, ανθρώπων που αναγκάζονται να βάλουν ενέχυρο τις βαλίτσες τους στο γερασμένο «παιδί του ασανσέρ» για να πληρώσουν τον λογαριασμό στον παντοδύναμο διευθυντή Καλογερόπουλο.

Ο Γκάμπριελ, ο αφηγητής-ήρωας είναι ένα παιδί σχετικά καλλιεργημένο, που αντιλαμβάνεται νωρίς την ταξική διαφορά που χωρίζει τους φτωχούς που τρώνε στα συσσίτια σαν του λόγου του και τους καλοντυμένους νεαρούς σαν τον πλούσιο ξάδελφο του Αλεξάντερ που ζει στην πόλη. Μα περισσότερο τον εντυπωσιάζουν οι ίδιες οι αντιθέσεις μέσα στο ξενοδοχείο, σα να είναι το Hotel Savoy μια μικρογραφία της μεταπολεμικής κοινωνίας, ένας μικρόκοσμος δομημένος πάνω στον εξωτερικό κόσμο, όπου  ήδη διαφαίνονται οι ζημώσεις που θα οδηγήσουν στον επόμενο μεγάλο Πόλεμο.

Η ανάγνωση είναι εύκολη και απολαυστική κι η αίσθηση που μένει στο τέλος -μια μαύρη κάθαρση- αυτό που θα έπρεπε να επιδιώκει κάθε συγγραφέας που θέλει να γράψει κάτι ολοκληρωμένο. Με λίγα λόγια, ήδη ψάχνω το επόμενο του Ροτ που θα διαβάσω.  

"Hotel Savoy", Γιόζεφ Ροτ, μετ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Άγρα, 2007. σελ 176