Είναι η δεύτερη φορά που μπήκα στον λαβυρινθώδη κόσμο του «Περί φυσικής της μελαγχολίας» του Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, κι αυτή η δεύτερη ανάγνωση έφερε στην επιφάνεια ακόμα σημαντικότερα κομμάτια του βιβλίου, και εδραίωσε την πεποίθησή μου πως πρόκειται για ένα από τα σημαντικά σύγχρονα (μετα)μεταμοντέρνα μυθιστορήματα.
Κεντρικός ήρωας ο ίδιος ο συγγραφέας, ή για να ακριβολογούμε, ο αφηγητής του. Ο αφηγητής πάσχει από μια σπάνια ασθένεια ενσυναίσθησης, μπορεί να μπει στη μνήμη του άλλου και να γίνει ο άλλος, όσο του αφηγούνται μια ιστορία. Έτσι γίνεται ο τρίχρονος παππούς του, όσο τον παρατάνε σε έναν μύλο, ή ο ίδιος ο Μινώταυρος. Μεγαλώνοντας, ο αφηγητής χάνει τη δυνατότητα αυτή κι αναγκάζεται να «αγοράσει» ιστορίες.
Πρόκειται για ένα βιβλίο αποσπασματικό, μέσα από τα θραύσματα δημιουργεί πρίσματα φωτός κι αλήθειας. Το «Περί φυσικής της μελαγχολίας» είναι γραμμένο πολύ φυσικά, όπως σχεδόν σκεφτόμαστε, περνώντας από το ένα θέμα και από την μία ιστορία στην άλλη, για να χτίσει μια πραγματικότητα που είναι και δεν είναι πραγματική, την πραγματικότητα του καθενός μας. Ο Γκοσποντίνοφ λέει πως έναυσμα για να γράψει το βιβλίο ήταν ένα άρθρο του Economist που έλεγε λίγο πολύ πως η σύγχρονη Βουλγαρία είναι σαν να μην υπάρχει. Έτσι μάζεψε τα κομμάτιά του, και τα κομμάτια της χώρας του, ασχολήθηκε με τη μνήμη, την προσωπική και τη συλλογική, μίλησε για την αλλαγή που έφερε στην χώρα η δυτικοποίηση, αλλά και για τον πόλεμο. Για το πώς είναι να είσαι ένα μικρό αγόρι, παντού. Έκανε το προσωπικό, κοινωνικό, και το κοινωνικό προσωπικό, για να περιγράψει τη ζωή μας.
Πουθενά σε όλη την καταγεγραμμένη αρχαιότητα δεν έχει διαφυλάξει κανείς τη φωνή του Μινώταυρου. Ο ίδιος δεν μιλάει, άλλοι μιλάνε για αυτόν. Εκεί που όλα, έμψυχα και άψυχα, δεν σωπαίνουν ποτέ, εκεί που βοούν παντού οι φωνές των θεών και των θνητών, των ορεσίβιων νυμφών και των ηρώων, των πονηρών Οδυσσέων και των αφελών Κυκλώπων, εκεί που ακόμα και οι περιφρονημένοι Κένταυροι έχουν το δικαίωμα στον λόγο, μόνο ένας σιωπά - ο Μινώταυρος.[] Γιατί να μην αξίζει κι αυτός τον ηρωικό ρυθμό του εξάμετρου.
Κεντρικό ρόλο σε όλα αυτά παίζει ο μύθος του Μινώταυρου, του μικρού αγοριού που διαφέρει και το στέλνουν στα έγκατα της γης, μέσα σε έναν λαβύρινθο να τα βγάλει πέρα μόνος. Κανείς δεν του δίνει φωνή, καμία ιστορία δεν θα ειπωθεί από την πλευρά του. Σημασία έχουν ο Θησέας και ο λαβύρινθος. Ο λαβύρινθος του Γκοσποντίνοφ όμως είναι ξεκάθαρα μπορχικός --Μπόρχες και Πεσσόα ξεχωρίζουν και στο μότο του βιβλίου εξάλλου, καθώς και ο φανταστικός Γκαουστίν, στα πρότυπά τους. Ο Μινώταυρος αποκτά φωνή για πρώτη φορά στην Ιστορία μέσα από αυτό το μυθιστόρημα.
Δεν είμαι από τους αναγνώστες που αγαπούν πολύ την αποσπασματικότητα, ούτε τις ομφαλοσκοπήσεις. Όμως ο Γκοσποντόνοφ το κάνει τόσο καλά, τόσο αβίαστα, που δεν μπορείς παρά να του αναγνωρίσεις ένα τεράστιο αφηγηματικό ταλέντο, τέτοιο που σπάνια συναντά κανείς στις μέρες μας πια. Ομολογώ πως δεν έχω μεγάλη σχέση με τη νεότερη βουλγάρικη λογοτεχνία, αν εξαιρέσει κανείς τον Πένκοφ, που όμως γράφει στα αγγλικά, δεν έχω διαβάσει τίποτε άλλο. Νομίζω όμως πως ήρθε η ώρα για περισσότερες μεταφράσεις από τα βουλγάρικα, και περισσότερες αναγνώσεις.
Κατερίνα Μαλακατέ
ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΟΣ ΜΟΝΟΔΡΟΜΟΣ
Μετά από όλες τις αποδείξεις πως η ιστορία των τελευταίων τεσσάρων εκατομμυρίων χρόνων έχει εγγραφεί στο DNA των ζώντων οργανισμών, η ρήση πως η Οικουμένη είναι μια βιβλιοθήκη δεν συνιστά πια μεταφορά από καιρό τώρα. Τώρα μας χρειάζεται μια νέα εγγραματοσύνη. Μας περιμένει πολύ διάβασμα. Όταν ο κύριος Χόρχε είπε πως φαντάζεται τον παράδεισο ως μια βιβλιοθήκη χωρίς αρχή και τέλος, κατά πάσα πιθανότητα, χωρίς να το φαντάζεται, εννοούσε τα ατελείωτα ράφια του δεσοξυριβονουκλεικού οξέος. Είμαι βιβλία.
