"Η Δοκιμασία", Ivan Klíma

       Θεωρώ πως δύο είναι τα βασικά αναγνωστικά κέρδη μου από τη χρονιά που διανύουμε ως τώρα, ο Χαβιέρ Μαρίας (για τον οποίο πρέπει να ευχαριστήσω τον Νο14me) και ο Τσέχος Ιβάν Κλίμα. Κι αν το «Ερωτικό καλοκαίρι» κατάφερε να μου ανάψει πόθους προσεκτικά και για χρόνια κλεισμένους, η «Δοκιμασία» είχε πολύ περισσότερα να προσφέρει.

       Ήρωας του μυθιστορήματος ο Άνταμ Κιντλ, ένας δικαστής στην Τσεχοσλοβακία υπό το κομμουνιστικό καθεστώς έτσι όπως διαμορφώθηκε μετά την Άνοιξη της Πράγας. Του αναθέτουν μια υπόθεση διπλής δολοφονίας, κάνοντας σαφές πως περιμένουν από κείνον να στείλει τον ένοχο στην κρεμάλα. Με αφορμή αυτό το γεγονός ξετυλίγεται ένα κουβάρι προσωπικής ιστορίας, που περιλαμβάνει πολλή πολιτική αλλά και θέματα σχέσεων και έρωτα.

        Ο Άνταμ βρέθηκε λόγω της Εβραϊκής καταγωγής του στην παιδική του ηλικία σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των Γερμανών. Πέρασε τέσσερα χρόνια μια δυσβάσταχτης αβεβαιότητας και πείνας κατά τα οποία όλοι οι φίλοι του πέθαναν, όλες οι σταθερές του χάθηκαν, αλλά τελικά εκείνος και η οικογένειά του επέζησαν. Αυτό του έχει αφήσει τραύματα ως προς τις σχέσεις του με τους άλλους, τη γυναίκα και τα παιδιά του, αλλά και παλαιότερα τις φίλες του, ανικανότητα για διασκέδαση ή ουσιαστική τρυφερότητα ακόμα και με τους φίλους.

        Στα εφηβικά του χρόνια μοιράστηκε με τον πατέρα του τον ενθουσιασμό για τον Κομμουνισμό που ερχόταν, αφέθηκε ακόμα και να συγχωρήσει το καθεστώς όταν κυνήγησε τον πατέρα του και τον έβαλε δυο χρόνια στη φυλακή, αργότερα ενώ κατάφερε να φύγει στην Αμερική ξαναγύρισε. Συνειδητοποίησε την υποκρισία όταν λογόκριναν ένα άρθρό του για την κατάργηση της θανατικής ποινής, κι αργότερα ακόμα έμαθε να σκύβει το κεφάλι στη δικαστική του θέση για να μην καταλήξει ένας παρίας, όπως οι φίλοι του που απολύθηκαν και κατέληξαν σε χαμαλοδουλειές. Δεν τους ξέχασε όμως και συνέχισε να τους συναναστρέφεται.

       Ο Άνταμ είναι ένας τυπολάτρης, για αυτό έγινε και νομικός, ταυτόχρονα ενώ αγαπά τον έρωτα διστάζει να δοθεί, μακραίνει από τις σχέσεις του όταν εκείνες πάνε να γίνουν ουσιαστικές. Όταν τα πράγματα σκουραίνουν στο γάμο του, βρίσκει ερωμένη, χωρίς όμως να μπορεί κι εκείνη να τη συμμεριστεί ή να την αγαπήσει. Μαθημένος να προσδοκά μια ελευθερία που δεν ερχόταν στην παιδική του ηλικία, δυσκολεύεται να τη θυσιάσει για οποιονδήποτε. Αλλά τελικά δεν τη θέλει.

Γράφει στον αδελφό του προς το τέλος του βιβλίου:

      «Από τον πόλεμο έμαθα να τρέφω ελπίδες και να πιστεύω πως θα ξέφευγα την τελευταία στιγμή. Και ξέφυγα από την Τρύπα για να αποποιηθώ τις ευθύνες μου σα δικαστής και να το σκάσω από τη Μαγδαλένα, αν τη θυμάσαι ακόμα. Όταν ήρθαν τα δύσκολα έφυγα στην Αμερική. Βρήκα σύζυγο αλλά αντί να αντιμετωπίσω την αποξένωση που μας απειλούσε βρήκα καταφύγιο στη δουλειά μου. Όταν ανακάλυψα πως η δουλειά μου- σαν τον γάμο μου- δεν έβγαζε πουθενά, ξέφυγα με μιαν άλλη γυναίκα, πείθοντας μάλιστα τον εαυτό μου πως επιτέλους προκαλούσα την τύχη μου. Από όλες τις μορφές φυγής, η ίδια η αγάπη κρύβει καλύτερα τη φυγή. Αλλά πώς μπορείς να υπάρχεις μέσα από τη φυγή; Αρχίζεις να συμπεριφέρεσαι σαν εγκληματίας: ρίχνεις συνέχεια ματιές πίσω σου και είσαι ευχαριστημένος που κανείς δε σε έχει πάρει ακόμα είδηση.»

           Μιλάμε για ένα μυθιστόρημα ποταμό, που πραγματεύεται ένα σωρό θέματα, από την αγάπη, τον γάμο, την πίστη, την απιστία, έως τα σοβαρότερα, τον ναζισμό, τη φρικαλεότητα του πολέμου, την αδυναμία των ανθρώπων να υπάρξουν στα απολυταρχικά καθεστώτα, τα όρια της δικαιοσύνης, το ποιός την καθορίζει κι από που εκπορεύεται, τη θανατική ποινή. Κι όλα αυτά με τρόπο λογοτεχνικό, κάποτε αργό και διστακτικό, άλλοτε χειμαρρώδη. Ο Ιβάν Κλίμα, που σε αυτό το βιβλίο έχει ενσωματώσει την προσωπική του εμπειρία, αφού πέρασε τέσσερα χρόνια από την εφηβεία του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Τερεζίν, έχει μια μοναδική ικανότητα: χρησιμοποιώντας το τρίτο πρόσωπο καταφέρνει να μας κάνει να πιστέψουμε πως αφηγητής είναι ο ήρωάς του. Αυτό είναι μια μαγική αφηγηματική τεχνική που σε καθηλώνει, κάποτε σε κάνει να ψάχνεις με αγωνία την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, κατορθώνει όμως τελικά να σε κρατήσει μακριά και κοντά στον ήρωα, να σε κάνει να ταυτιστείς και παράλληλα να σου δώσει και δυο χαστούκια απομόνωσης. Περίπου όπως συμβαίνει και στην πραγματική ζωή. 

"Η δοκιμασία", Ιβάν Κλίμα, μετ. Αντώνης Γαλέος, εκδ. Οδυσσέας, 1995, σελ. 534

Υ.Γ. Στον πρόλογο του ο συγγραφέας αναφέρει πως το πρωτότυπο είχε περίπου 300 σελίδες παραπάνω. Δεν ξέρω πως ήταν αυτό το βιβλίο, πάντως οι 534 σελίδες που διάβασα εγώ ήταν εντυπωσιακές.

"Ένα ερωτικό καλοκαίρι", Ivan Klíma

Η επαφή μου με την τσέχικη λογοτεχνία είναι μικρή κι όμως ένιωσα οικειότητα με το κείμενο του Ιβάν Κλίμα, «Ένα ερωτικό καλοκαίρι». Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ευκολοδιάβαστο, που μιλά για τη ζωή και τον έρωτα με όρους απτούς, που αφορά σε συναισθήματα που έχουν νιώσει όλοι οι παντρεμένοι, ίσως με διαφορετική ένταση.

Ο Δαβίδ είναι ένας βιολόγος αφοσιωμένος στην επιστήμη του και στα πειράματα για μακροζωία που κάνει στα ποντίκια του, παντρεμένος με μια μάλλον άσχημη και χοντρή γυναίκα που αφέθηκε μετά τις γέννες και πατέρας δυο όμορφων μικρών κοριτσιών. Αγαπά πολύ τη δουλειά του, δεν ξέρει να χαλαρώνει σχεδόν ποτέ, δεν πίνει, δεν καπνίζει, δεν διασκεδάζει. Η γυναικά του έχει επιφορτιστεί με όλες τις δουλειές του σπιτιού, είναι και δασκάλα, και μοιάζει μονίμως θολή και κουρασμένη. Σε μια κηδεία ο Δαβίδ θα γνωρίσει την Ίβα, ένα πανέμορφο εικοσάχρονο κορίτσι που φαίνεται να μην είναι πιστό σε κανέναν άντρα, που αγαπά τα λούσα, τα ταξίδια, τα ακριβά εστιατόρια. Ο Δαβίδ θα χάσει τα μυαλά του μαζί της, αλλά ταυτόχρονα δε θα μπορέσει να αφήσει τη βολή της οικογένειάς του. Η αδυναμία να πάρει αποφάσεις θα τον οδηγήσει στην καταστροφή.

Ταυτίστηκα και με τη γυναίκα του και με το Δαβίδ∙ εναλλάξ σε μια μακρόχρονη σχέση με υποχρεώσεις μπορείς να νιώσεις ο εξουθενωμένος, θαμπός άνθρωπος που κάνει τα πάντα αλλά παραμένει αόρατος και άσχημος για το σύντροφό του και αντίστοιχα ο έτοιμος να απατήσει για μια γυαλιστερή αλλαγή. Πέρα από το ερωτικό κομμάτι όμως, το κείμενο έχει πολλά να πει για τις επιλογές που κάνουμε ή δεν κάνουμε στη ζωή, για αυτό που είναι απατηλό και γίνεται χειροπιαστό μέσα σε μια στιγμή, για το συμβιβασμό που μοιάζει μονόδρομος, για το φόβο των γηρατειών και του θανάτου. Αυτό το τελευταίο είναι το θέμα μάλλον όλης της λογοτεχνίας κι εδώ εκφράζεται έντεχνα, κάτω από στρώσεις λαγνείας και συστολής, με καθαρότητα από την αρχή ως το τέλος. 

"Ένα ερωτικό καλοκαίρι", Ιβάν Κλίμα, μετ. Σόνια Στάμου- Ντορνιάκοβα, εκδ. Καστανιώτης 2009, σελ.240