Πρωτογνώρισα τον Τζόναθαν Σάφραν Φόερ με το «Εξαιρετικά δυνατά και απίστευτα κοντά». Τότε, και μόνο η ιδέα πως ένας συνομήλικός μου συγγραφέας είχε γράψει κάτι τόσο ολοκληρωμένο με γέμιζε δέος. Όταν διάβασα όμως το πρωτόλειό του, το «Όλα έρχονται στο φως», απογοητεύτηκα. Ήταν ένα επιτηδευμένο μυθιστόρημα, φανερά προερχόμενο από εργαστήρια δημιουργικής γραφής, με παγιωμένες ιδέες για το τι είναι καλό να γράφεται, τι είναι τέχνη και τι είναι λογοτεχνία.
Το «Ιδού εγώ», ένα μυθιστόρημα που έρχεται μετά από σχεδόν δεκάχρονη σιγή για τον Φόερ, μου θύμισε τις καλές του στιγμές. Το κεντρικό θέμα του είναι η κατάρρευση ενός γάμου, αλλά ταυτόχρονα μιλά για τη θρησκεία, το Ισραήλ, την αυτοκτονία, την ενηλικίωση, την εφηβεία, τη φιλία.
Ο Τζέικομπ είναι ένας σαραντάχρονος συγγραφέας που ζει με τη γυναίκα του τη Τζούλια και τα τρία αγόρια τους, τον Σαμ, έναν προέφηβο που δεν αντέχει ούτε τον ίδιο του το δέρμα, τον Μαξ, έναν καλόβολο δεκάχρονο, και τον εξάχρονο Μπέντζι. Η οικογένειά τους μοιάζει σωστά δομημένη, είναι άθεοι, μα επιμένουν ο Σαμ να κάνει μπαρ-μιτσβά, αγαπάνε πιο πολύ τα παιδιά τους από όσο ο ένας τον άλλον. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν αγαπήθηκαν, ή πως δεν ήθελαν στην αρχή ο ένας τον άλλον κολασμένα -απλά πως είναι ήδη είκοσι χρόνια μαζί. Γύρω τους κινείται μια πλειάδα χαρακτήρων, ο παππούς Ισαάκ που δεν μπορεί να ισιώσει τα γόνατά του, όσο χρόνια κι αν πέρασαν από το Ολοκαύτωμα, ο Ιρβ, ο πατέρας του Τζέικομπ, που γράφει εθνικοπατριωτικά άρθρα στο μπλογκ του, ο Ταμίρ, ο ξάδελφος που έρχεται επίσκεψη από το Ισραήλ για το μπαρ-μιτσβά του Σαμ κι εγκλωβίζεται στην Αμερική όσο η πατρίδα του καταστρέφεται, το ίδιο το Ισραήλ ως πατρίδα, και ως φάσμα πατρίδας.
Το μυθιστόρημα ξεκινά με την πυρηνική οικογένεια, και τον φαινομενικά ανούσιο λόγο να χωρίσει: η Τζούλια βρίσκει στο κινητό του Τζέικομπ σεξουαλικά μηνύματα με μια άλλη γυναίκα. Αν και τα μηνύματα είναι αρκετά έντονα, ο Τζέικομπ δεν απάτησε τη Τζούλια ποτέ, δεν έχει κάνει έρωτα με την άλλη γυναίκα. Σιγά σιγά μέσα από αυτή την κεντρική ιστορία φτάνουμε σε βαθύτερα υπαρξιακά ερωτήματα για το ποιος είναι ο καθένας, τι είναι οικογένεια, τι είναι έρωτας, ποια είναι η πατρίδα του, τι τον ορίζει. Στην πορεία έχουμε ξεκαρδιστικούς διαλόγους και στιγμές, έναν πατέρα που σκοτώνει το άβαταρ του γιου του στην "Άλλη ζωή", ένα παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας, έναν γέρο σκύλο που αργοπεθαίνει. Όλα αυτά μοιάζουν πολύ με την ίδια τη ζωή και συνθέτουν ένα εντυπωσιακό μυθιστόρημα, που δεν κάνει κοιλιά.
Ο Φόερ βγαίνει από τις στυλιζαρισμένες ευκολίες, τη μοντερνιστική του παιδεία, απλώνεται σε μια κανονική αφήγηση, πατάει γερά πάνω σε κάτι που ξέρει καλά --τα αυτοβιογραφικά στοιχεία είναι πολλά και έντονα, τόσο στην υπόθεση του γάμου του, όσο και στην αίσθηση του έφηβου γιου αλλά και στο θέμα της Εβραϊκής ταυτότητας. Όμως όλο αυτό το στηρίζει λογοτεχνικά, το βίωμα γίνεται λόγος να ταυτιστείς όμως όχι αιτία για λογοτεχνικές εκπτώσεις. Ομολογώ πως το θέμα (μού) είναι οικείο, δυο σαραντάρηδες που είναι μαζί από τα είκοσί τους, κι έχουν φτιάξει μια όμορφη οικογένεια, που έχουν βαλτώσει σε αυτήν και φαίνεται τα προσωπικά τους όνειρα να είναι τελείως αδιάφορα πια. Ο άντρας κάνει μια χαζή μη απιστία- τι ψυχή έχουν μερικά μηνύματα για το αν θέλει ή όχι "να γλείψει τα χύσια του από την κωλοτρυπίδα" μιας άλλης γυναίκας. Δεν έχουν; Αυτά τα μηνύματα που διατρέχουν το μυθιστόρημα, σαν να πρόκειται για κομμάτια μιας Βίβλου, αυτά τα μηνύματα της μη απιστίας, είναι τα πιο σοκαριστικά. Ο γάμος δεν διαλύεται γιατί μπήκε ένα τρίτο πρόσωπο, ή γιατί θα μπορούσε έστω δυνητικά να μπει, αλλά γιατί οι δυο σύζυγοι, που δεν σταματούν να αγαπάνε τα παιδιά τους, έχουν τόσο πολύ χάσει τον εαυτό τους μέσα στην οικογένεια, που σε στιγμές αγνοούν τα παιδιά τους. Δεν αντέχουν άλλο στο πετσί τους.
Το θέμα της εβραϊκότητας, το πόσο Εβραίος είσαι, όντας άθεος στην Αμερική, και πόσο Εβραίος είσαι όταν πολεμάς για το Ισραήλ μπαίνει σε μια μεθυσμένη κουβέντα ανάμεσα στα ξαδέλφια, και δεν λύνεται ποτέ γιατί δεν μπορεί να λυθεί. Η κάθε συνθήκη είναι μέρος του καθενός, και δεν αλλάζει απλά. Η θρησκεία και η πατρίδα είναι έννοιες περίπλοκες όταν μπλέκεται η προσωπική ιστορία με την Ιστορία, δηλαδή σχεδόν πάντοτε.
Απόλαυσα το "Ιδού Εγώ", ο Φόερ έχει εκπληκτικό χάρισμα να στήνει σκηνές και να αλαφραίνει τα βιβλία του με χιούμορ, αυτό το ξέραμε και από τα άλλα του. Εδώ έχει καταφέρει να εμβαθύνει και στον κεντρικό του χαρακτήρα, να αναλογιστεί τι είναι αυτό που πονάει πραγματικά, να βάλει τη ζωή του στη σέντρα. Δεν είναι λίγο, ούτε μικρό, κι ας μοιάζει έτσι. Καταπιάνεται με ένα από τα σπουδαία θέματα του καιρού μας και το κάνει πάλι αξιοζήλευτα. Ο Τζόναθαν Σάφραν Φόερ ξεπέρασε και πάλι τους συνομηλίκους του.
Κατερίνα Μαλακατέ
