«Η Ωραία της νύχτας», Ελένη Γκίκα

Νυχτολούλουδο ή Μιράμπιλις Τζαλάπα ή «Η ωραία της νύχτας». Με αφορμή ένα λουλούδι που ομορφαίνει τις νύχτες μας- αν πας όμως πολύ κοντά του το άρωμά του σε πνίγει-, η Ελένη Γκίκα στήνει μια από τις ωραιότερές της ιστορίες. Στο φόντο δύο φονικά: μια 26χρονη γυναίκα σκοτώνει τη σύζυγο του εραστή της μπροστά στα τέσσερα παιδιά τους- δυο δικά της, δυο του θύματος. Αφορμή η ερωτική αντιζηλία. Την αιτία θα την διερευνήσει η συγγραφέας στο μυθιστόρημα. 

Η 26χρονη που είπαν πως είναι φόνισσα, είναι εγγονή μιας άλλης φόνισσας, που δεν άντεξε και έκαψε τον σύζυγο-βασανιστή της ζωντανό. Οι δυο γυναίκες στο βιβλίο της Ελένης Γκίκα παίρνουν φωνή, υπόσταση και χωρίς να απολογούνται αφηγούνται την ιστορία τους, πότε πρωτοπρόσωπα, πότε τριτοπρόσωπα, δεν ζητούν συγχώρεση αλλά έλεος. Μαζί τους και μια τρίτη αφηγήτρια, μια συγγραφέας και δημοσιογράφος που ψάχνει να επαναπροσδιορίσει τον κόσμο της. Αυτές οι τρεις γυναίκες κατορθώνουν με σπαρακτικό τρόπο να δέσουν την πλοκή, να φτιάξουν ένα μυθιστόρημα, που δεν είναι αστυνομικό, αλλά θα μπορούσε να είναι, που δεν είναι θρίλερ, αλλά έχει στοιχεία,που δεν είναι αρχαία τραγωδία· αλλά θα μπορούσε να είναι νέα. 

Βασικό θέμα, όπως στα περισσότερα βιβλία της Ελένης Γκίκα, οι γυναίκες: η θέση τους, οι σκέψεις τους, η ζωή τους. Από την πιο βασανισμένη, αυτή που ανάγκασαν να παντρευτεί τον άντρα που τη βίαζε από τα 14 της, ως την πιο ανυπότακτη, την 26χρονη που δολοφόνησε την αντίζηλό της, από την πιο χαμηλότονη, το νυχτολούλουδου, τη Μιραμπιλίτσα, ως την πιο απογοητευμένη. Γυναίκες που ψάχνουν τρόπο να σταθούν σε μια κοινωνία που τις απορρίπτει μόλις λιγάκι αντισταθούν και δεν τοποθετήσουν τον εαυτό τους ακριβώς εκεί που τις θέλει. 

Μεγάλος πρωταγωνιστής στο μυθιστόρημα ο Τόπος. Το Κορωπί, μέρος που έγινε ο φόνος, εξιτάρει τη συγγραφέα, που βάζει τη νεαρή της φόνισσα να ψάχνει την ιστορία του μέσα από τη φυλακή. Το βιβλίο παίζει με την έννοια του πεπρωμένου, με τη φαρσική επανάληψη της ιστορίας, βάζει διλήμματα, φιλοσοφικά, θρησκευτικά, πρακτικά- η ζωή, ο έρωτας, ο θάνατος. Και η φωτιά και το μαχαίρι και η φυλακή. Και το νυχτολούλουδο, η ωραία της νύχτας απλώνει τη μεθυστική μυρωδιά του και τα μαλακώνει όλα, τα κάνει αναστάσιμα. Παντού βιβλιοφιλικές αναφορές, ο Γυάλινος κόσμος, η Έμμα Μποβαρί, η Φόνισσα. Και κινηματογραφικές, ο Ταρκόφσκι. Και βοτανικές. Και εφημερίδες και αποκόμματα. Και δημοσιεύματα που δεν λένε την αλήθεια. 

Ένας ύμνος για τις γυναίκες. Ένα βιβλίο μαλακό αλλά και ιδιότροπο, που διαβάζεται γρήγορα, και ρουφηχτά. Και κάποιες στιγμές νιώθεις πως η συγγραφέας είναι μέσα στο κεφάλι σου, πως αυτά που γράφει, τα σκέφτεσαι κι εσύ. 

                                                                   Κατερίνα Μαλακατέ

«Η Ωραία της νύχτας», Ελένη Γκίκα, εκδ. Διάπλαση, 2018, σελ. 244

Η ραδιοφωνική μας συνέντευξη με την Ελένη Γκίκα είναι εδώ: 

«Λίλιθ. Από γράμμα σε γράμμα», Ελένη Γκίκα

Με την Ελένη Γκίκα μας συνδέουν ένα σωρό εκλεκτικές συγγένειες, με πρώτη πρώτη αυτή της εμμονής με την ανάγνωση, της ακατάσχετης πολυφαγίας βιβλίων, της ανικανότητάς ίσως να υπάρξουμε δίχως ένα βιβλίο στο προσκεφάλι μας. Με τούτο το μυθιστόρημα ανακαλύψαμε πως μας συνδέει κι η Λίλιθ, η μαύρη πλευρά του φεγγαριού, η γυναίκα που στάθηκε ίσα πλάι στον Αδάμ, μέχρι να την κερδίσει ο σατανάς και να αντικατασταθεί από την πειθήνια Εύα, την φτιαγμένη από τα πλευρά του.

Η Λίλιθ, η ηρωίδα τούτου του βιβλίου που είναι και δεν είναι η συγγραφέας του, η γυναίκα που καθορίστηκε από το όνομα που διάλεξε η μητέρα της για αυτήν, είναι μια αρχαιολόγος που δέχεται να γράψει ένα βιβλίο, πρώτη φορά ερωτικό, μετά από πίεση του εκδότη της. Βασιζόμενη σε ένα πακέτο ερωτικές επιστολές που βρήκε σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο (αληθινές επιστολές μας λέει η συγγραφέας) και στηριζόμενη πάνω στα διαβάσματά της, το μόνο αληθινό αποκούμπι, θα ψάξει να γράψει μια ιστορία έρωτα, να νιώσει, αυτό που ένιωσε η γυναίκα που έγραφε τα γράμματα, να υπάρξει αυτή, μέσα από τα κείμενα των άλλων.

                                                           Γράμμα 21

Χρόνο με τον χρόνο, μέρα με τη μέρα, γνωρίζοντας τον κόσμο γύρω μου, χίλια μηνύματα. Θολά, απροσδιόριστα, μα πολλές φορές ξεκάθαρα, μου μιλούν για ένα αστέρι που καθοδηγεί το διάβα μας.

Είναι μοίρα, είναι τα παιχνίδια της ζωής, είναι το πεπρωμένο, δεν ξέρω… Αυτό που ξέρω είναι ότι η παρουσία σου είναι αισθητή σε κάθε σημαντικό γεγονός της ζωής μου που πρέπει να πάρω κάποιες αποφάσει. Εκείνες τις στιγμές τα λόγια σου και η μορφή σου κυριαρχούν στη σκέψη μου και καθορίζουν τις ενέργειες μου.

Η σχέση που έχει αναπτυχθεί ανάμεσά μας θέλω να παραμείνει ερωτικά πλατωνική, να μην αλλοιωθεί και φθαρεί από τίποτε, να μην μπει ανάμεσά μας ο σεξουαλικός ή ο οικονομικός παράγοντας γιατί τελικά αυτά αλλοιώνουν τις σχέσεις, τις φθείρουν και τις τελειώνουν. Η πίεση του χρόνου, τα προβλήματα της καθημερινότητας, οι υποχρεώσεις, αλλά και οι διαφορετικοί κόσμοι που ζούμε κάνουν την επαφή μας δύσκολη, όμως είσαι σημαντικός για μένα και υπάρχεις πάντα μέσα στη σκέψη μου, μην το ξεχνάς.

Το βιβλίο είναι ένα εξαιρετικό υβρίδιο, γυρίζοντας την κάθε του σελίδα δεν ξέρεις αν θα βρεις ένα κομμάτι της Λίλιθ, μια επιστολή, μια κριτική λογοτεχνίας ή ένα κομμάτι ενδιαφέροντος από τον τύπο. Όλα όσα απασχολούν την συγγραφέα, η λογοτεχνία, πρωτίστως, ο έρωτας, δευτερευόντως, τα παιδιά, οι σχέσεις μας με τη Μάνα, το πώς και γιατί είναι έτσι δομημένη η κοινωνία μας και πάνω από όλα η αγάπη υφαίνουν έναν ιστό γύρω από τον αναγνώστη που στο τέλος νιώθει πως βγήκε από μια βουτιά στην ανθρώπινη ψυχή διαφορετική από τις άλλες.

Αλήθεια, μαμά, γιατί εσύ δεν έκανες άλλα παιδιά;

Κι εγώ; Γιατί δεν έτυχε ποτέ να γεννήσω; Τυχαίνει αυτό;

Κι είναι επειδή το επιθυμώ, ή δεν το επιθυμώ;

Και εγώ γιατί δεν το επιθυμώ; Ή μήπως όχι;

Το μυθιστόρημα, πέρα από ένα βιβλίο reference για κριτικές της Ελένης, έχει ενδιάμεσα κομμάτια εξαιρετικά λυρικά, που λειτουργούν, πέρα από τα ίδια τα ποιήματα, περίπου ως ποίηση. Σου ζητούν να αγαπήσεις την ομορφιά τους και να νιώσεις το ανείπωτο.

Για μένα πάντως το βασικό ατού του βιβλίου είναι η όρεξη που ανοίγει στον βιβλιόφιλο να διαβάσει κι άλλο, κι άλλο, να γνωρίσει κι έναν συγγραφέα ακόμα. Από τις σελίδες του βιβλίου περνούν δεκάδες άλλα βιβλία και συγγραφείς, ο Μπολάνιο, ο Κασάρες, ο Φλωμπέρ, η Καραπάνου, ο Ντοστογιέφκι, ο Ντάρελ, ο Ροθ, η Λαφορετ, ο Ζέμπαλντ, ο Λεμ, ο Πεσσόα, η Ντίκινσον, ο Σεμπρουν, ο Ταμπούκι, η Πρου, η Ογκάουα, ο Μουρακάμι, ο Κάφκα, ο Μακ Γιούαν, η Πλαθ, η Τόνι Μόρισσον και τόσοι τόσοι άλλοι. Στο τέλος είχα βγάλει τεφτέρι και σημείωνα.

Με πολλές αυτοβιογραφικές αναφορές, η «Λίλιθ. Από γράμμα σε γράμμα» είναι και δεν είναι ένα «γυναικείο βιβλίο». Ναι, η θεματολογία του αφορά τις γυναίκες, ναι, οι γυναίκες μπορούν να ταυτιστούν με την ιστορία, να την νιώσουν στο πετσί τους. Όμως τούτο το νέο είδος λογοτεχνίας που τείνει πια να καθιερώσει η Ελένη Γκίκα, έχει να πει πολλά σε κάθε χτυπημένο βιβλιόφιλο.

«Ο ιδανικός αναγνώστης είναι ένας σωρευτικός αναγνώστης∙ κάθε ανάγνωση ενός βιβλίου προσθέτει ένα νέο στρώμα ανάμνησης στην αφήγηση.

Κάθε ιδανικός αναγνώστης είναι ένας συνειρμικός αναγνώστης και διαβάζει λες και όλα τα βιβλία είναι το έργο ενός αγέραστου και εξαιρετικά παραγωγικού συγγραφέα.

                                                                                    Αλμπέρτο Μανγκέλ

«Λίλιθ. Από γράμμα σε γράμμα», Ελένη Γκίκα, εκδ. Καλέντης, 2014, σελ. 661

Υ.Γ. Την Κυριακή 12/10/2014 στις 2 μ.μ. θα μιλήσουμε για την Λίλιθ με την Ελένη Γκίκα στον www.amagiradio.com στα πλαίσια της εκπομπής ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ@amagi

Υ.Γ. 42 Την Τετάρτη 15/10/2014 θα ανακρίνω την Ελένη ζωντανά στο Booktalks στις 7:30 μ.μ.