"Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους", Μίνως Ευσταθιάδης

Αγοράστε το εδώ

Μακράν το καλύτερο βιβλίο του Μίνου Ευσταθιάδη, ναι, ναι, και από τον «Δύτη», το «Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους», είναι ένα περίεργο μίγμα true crime, auto fiction, μυθιστορήματος για το Κακό, καφκικής δυστοπίας για τις έννοιες του Κράτους και της Δικαιοσύνης, α κι ένα μυθιστόρημα Ποιητικής (από αυτά που μας δείχνουν πώς φτιάχνεται ένα έργο τέχνης).

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, η πάμπλουτη 60χρονη Σαρλότε Μπέρινγκερ δολοφονείται το 2006 στο πολυτελές ρετιρέ της, πάνω από ένα πάρκινγκ, στο κέντρο του Μονάχου. Για τον φόνο καταδικάζεται ο ανιψιός της. Το 1981, στη λίμνη Άμερ, δολοφονείται ένα δεκάχρονο κορίτσι, η Ούρσουλα Χέρμαν, με έναν μάλλον ανορθόδοξο τρόπο. Για την απαγωγή και τον φόνο της, καταδικάζεται τριάντα χρόνια μετά, ένας ρέμπελος γείτονας. Αφηγητής και των δυο ιστοριών είναι ο Μίνως Ευσταθιάδης, ο συγγραφέας που πήγε στις φυλακές της Βαυαρίας για να γνωρίσει τον φονιά της Σαρλότε, που χώθηκε στο δάσος για να βρει με gps πού ακριβώς δολοφονήθηκε η Ούρσουλα.

Με γλώσσα λιτή, περίπου δημοσιογραφική, ο αφηγητής μοιάζει ταυτόχρονα αποστασιοποιημένος και εμπλεκόμενος. Αυτός κάνει την αφήγηση βαθιά και κάπως τρομακτική, δημιουργεί υπαρξιακό τρόμο, μια επίφαση πραγματικότητας. Δεν πρέπει όμως ποτέ να ξεχνάμε, η πραγματικότητα είναι απείρως πολυπλοκότερη από τη λογοτεχνία∙ η τέχνη είναι ο τρόπος μας να προσεγγίσουμε έναν εντελώς ακατανόητο κόσμο. Η αφηγηματική φωνή μάς θυμίζει πως κανείς μπορεί να μπλέξει στα γρανάζια της γραφειοκρατίας και να μη βγει ποτέ, μας μπλέκει σε δυο αληθινές καφικικές δίκες, ψάχνοντας τον Σταυρό, το σημείο τομής των μαρτυρίων.

Ο συγγραφέας μετατρέπεται σε μυθιστορηματικό ήρωα και ταυτόχρονα σε αφηγητή, μετουσιώνεται από Θεός του σύμπαντος, σε απλό πιόνι, και δίνει τον τόνο και για το κεντρικό ερώτημα του μυθιστορήματος: αλλάζει η αφήγηση την ανάμνηση, υπάρχει μια μεγάλη αντικειμενική Αλήθεια που δεν μπορεί να κρυφτεί από την μνήμη; Είναι οι κουρτίνες συσκότισης κολλημένες με ταινία, κι αρκεί ένα κοσμικό, κολοσσιαίο Μπαμ για να αποκαλυφθούν όλα ή ποτέ δεν μπορεί να τα βάλει κανείς με τους γίγαντες, το Κράτος, τα ΜΜΕ και την Κοινή γνώμη. Υπάρχει Λύτρωση;

Ο αφηγητής Μίνως εύχεται οι δυο καταδικασμένοι να είναι όντως ένοχοι, γιατί αλλιώς η ιδέα πως θα περάσουν τη ζωή τους στη φυλακή, μοιάζει αβάσταχτη. Για αυτούς και για όλους τους άλλους, εμάς, που παρακολουθούμε απαθείς, αυτό που συμβαίνει δεν αφορά τη ζωή μας, αφορά κάποιον άλλον, όσο δεν αφορά εμάς το σφάλμα στο σύστημα, όσο δεν μπλεκόμαστε εμείς στο γρανάζι του, τότε όλα καλά.

Σκέφτομαι «Εν ψυχρώ», σκέφτομαι «Κατηγορώ», σκέφτομαι «de profundis», σκέφτομαι «Δίκη» και την «Χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ», σκέφτομαι όλα αυτά που διαφοροποιούν αυτό το βιβλίο από τα αντίστοιχα εγχώρια true crime (προερχόμενα κυρίως από δημοσιογράφους του είδους). Αυτό που τα ξεχωρίζει είναι η λογοτεχνία. Ο Ευσταθιάδης είναι πεζογράφος, ούτε δημοσιογράφος, ούτε νομικός (τύποις είναι, αλλά αυτό είναι αδιάφορο), ούτε δικαστής. Στα χέρια ενός έμπειρου γραφιά νουάρ τέτοιες ιστορίες είναι χειροβομβίδες, έχουν μόνον δυο επιλογές, είτε να αυτοπυροδοτηθούν και να σου κόψουν τα συγγραφικά χέρια, είτε να τις πετάξεις μακριά στους αναγνώστες και να σωθείς. Θα σκάσουν στη μούρη του αναγνώστη, καλά να πάθει. Ο συγγραφέας Μίνως Ευσταθιάδης σώθηκε, μπορεί να πανηγυρίζει πως έγραψε το πιο πολυεπίπεδο κείμενο της ως τώρα πορείας του. Ο αφηγητής-μυθιστορηματικός ήρωας Μίνως Ευσταθιάδης θυσιάστηκε, βορά στον βωμό της λογοτεχνίας, ως άλλη Ιφιγένεια.

                                                            Κατερίνα Μαλακατέ

"Σου γράφω από την κοιλιά του κτήνους", Μίνως Ευσταθιάδης, εκδ. Μεταίχμιο

"Ο Δύτης", Μίνως Ευσταθιάδης

Είναι γνωστό πως έχω αδυναμία στη γραφή του Μίνου Ευσταθιάδη- μου αρέσει η αμεσότητά του κι ο τρόπος του να ολοκληρώνει τις ιστορίες, με εξιτάρει αυτό το κάπως διαστροφικό στοιχείο που πάντα παρεισφρέει στην πλοκή. Διάβασα τον «Δύτη» μόλις κυκλοφόρησε. Με τράβηξε το χαριτωμένο τρωκτικό του εξωφύλλου, το όνομα του Μίνου στο εξώφυλλο, μαζί με αυτό των εκδόσεων Ίκαρος; Ποιος να ξέρει. Πάντως το έπιασα και δεν το άφησα παρά τρεις ώρες μετά, κι όταν το τελείωσα είχε πια σχεδόν ξημερώσει. 

Στον Δύτη πρωταγωνιστεί ξανά ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Κρις Πάπας, όπως και στο Δεύτερο μέρος της νύχτας, όμως εδώ η ιστορία είναι απείρως αγριότερη και αρτιότερη. Όλα ξεκινούν όταν στο γραφείο του Πάπας - του φθηνότερου ντετέκτιβ στο Αμβούργο- έρχεται ένας υπέργηρος Γερμανός και του ζητά να παρακολουθήσει για 48 ώρες μια σαραντάχρονη γυναίκα. Ο Πάπας οδηγείται σε ένα ξενοδοχείο, δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει, κι αποτυγχάνει. Όμως η τύχη τα φέρνει έτσι που μπλέκεται στα βαθιά νερά της υπόθεσης, κι αυτή τον φέρνει πίσω στην Ελλάδα και το Αίγιο- από όπου κατάγονταν ο παππούς και ο πατέρας του. 

Η Ιστορία μπλέκεται με την ιστορία, οι ήρωες πατάνε σε δυο πατρίδες που έχουν πολλά να τις ενώνουν και να τις χωρίζουν, η φρίκη μπορεί να είναι ανείπωτη, στεγνή, λιτή και να εμφανίζεται στο τέλος, αλλά σε ισοπεδώνει. Ο συγγραφέας ξέρει καλά τον τόπο και τον χειρίζεται άψογα, βλέπει χώρο, χρόνο και ανθρώπους ως μια ενότητα, όλα αποτελούν ένα παζλ, και στο τέλος δεν λείπει ούτε ένα κομμάτι. Το νερό είναι πανταχού παρόν, το ίδιο και η ανάσα. Ο κεντρικός του ήρωας, ο Πάπας, που είχε δυνατότητες από το προηγούμενο βιβλίο, είναι εδώ απολύτως συνεπής, μεγαλώνει και ωριμάζει με κάποιον τρόπο και θα μπορούσε να αποτελέσει τον καμβά και για τα επόμενα βιβλία.  

Στον "Δύτη" τα πάντα πάνε βαθύτερα, από τις λογοτεχνικές αναφορές, ως τις ιστορικές, από τον καθαυτό νουάρ χαρακτήρα ως τον τρόμο. Όλα πάνε ένα βήμα πιο πέρα, τόσο σε πλοκή, όσο και σε τελική επίγευση. Κι ο Ευσταθιάδης βάζει ψηλά τον πήχη για μας τους υπόλοιπους, γράφει μια ιστορία που δυσκολεύεσαι να ξεχάσεις και το κάνει καλά. Τόσο εκνευριστικά καλά που αναρωτιέσαι ποιο θα είναι το επόμενο βήμα, μετά από ένα τέτοιο βιβλίο. 

                                                            Κατερίνα Μαλακατέ

«Ο Δύτης», Μίνως Ευσταθιάδης, εκδ. Ίκαρος, 2018, σελ.242 

Υ.Γ. 42 Ο Δύτης θα κυκλοφορήσει στα Γαλλικά από τον Actes Sud κι η συμφωνία έκλεισε πριν καν εκδοθεί εδώ.

"Το δεύτερο μέρος της νύχτας", Μίνως Ευσταθιάδης

Το κρίμα μου το ομολογώ: μόλις έπιασα στα χέρια μου «Το δεύτερο μέρος της νύχτας» παράτησα το κακόμοιρο το βιβλίο που διάβαζα και το ξεκίνησα. Μια ώρα μετά είχα πέσει στο πρώτο-και τελευταίο- μπουρδέλο της πλοκής, και ήξερα με σιγουριά πως συγγραφέας του ήταν ο Μίνως Ευσταθιάδης. Στο τέλος της μέρας το είχα τελειώσει.

Το βιβλίο είναι ένα εντιμότατο, καλογραμμένο νουάρ, από αυτά που σπάνια πια εκδίδονται με τόσο εμφανείς προθέσεις. Το συμπάθησα γιατί έχει το θάρρος να δηλώσει «αστυνομικό μυθιστόρημα» στο εξώφυλλο, να μην υποκριθεί κάτι που δεν είναι. Γραμμένο από έναν άνθρωπο που αγαπά το είδος, με όλα τα απαραίτητα συστατικά- ένα ειδεχθές έγκλημα, ένα χαρακτηριστικό ντετέκτιβ, έναν καλό αστυνομικό- είναι ένα μυθιστόρημα που ρουφιέται και χαίρεσαι να το διαβάζεις.

Ένας άντρας βρίσκεται νεκρός σε ένα χωριό της Γερμανίας. Ο Κόνραντ Χάουσμαν δολοφονείται με σχεδόν χειρουργικό τρόπο, αργά και βασανιστικά. Τον βρίσκουν στη θέση του εσταυρωμένου, με ένα μήλο στο στόμα και ανοιγμένο με σταθερή τομή από πάνω μέχρι κάτω. Στον τόπο του εγκλήματος καλείται από την σοκαρισμένη φιλενάδα του Χάουσμαν, Αγγέλικα, ο ελληνογερμανός ντετέκτιβ Κρις Πάπας (για τους Έλληνες Χρήστος Παπαδημητρακόπουλος)- ο φθηνότερος ιδιωτικός ερευνητής του Αμβούργου που συνήθως αναλαμβάνει να παρακολουθεί άπιστες συζύγους. Ο τοπικός αστυνόμος, ο επιθεωρητής Βέμπερ, είναι ένας άνθρωπος καλών προθέσεων που συμπαθεί αμέσως τον Κρις και μαζί ερευνούν την υπόθεση. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν βρίσκεται ένας ακόμα Χάουσμαν δολοφονημένος με περίπου τον ίδιο τρόπο στο Αμβούργο.

Ο Κρις Πάπας είναι εργένης, στην δουλειά του τον βοηθά η ογδοντάχρονη γειτόνισσα κυρία Κενώ- μακράν ο συμπαθέστερος χαρακτήρας του βιβλίου. Ο Πάπας είναι ένας άντρας που δεν πίνει,  δεν ξενοπηδάει ασύστολα, δεν υπερτιμά τον εαυτό του. Έχει κάποιες από τις χαριτωμένες εμμονές που χαρακτηρίζουν τους λογοτεχνικούς τύπους της φάρας του, δίχως να πατά απολύτως στα κλισέ, ούτε και να τα απορρίπτει. Ο Κρις είναι συμπαθής, ένας μοναχικός που αποζητά την επαφή και με τον οποίο μπορείς να ταυτιστείς κι ας μην αποκαλύπτει εντελώς τον εαυτό του. Ένας ήρωας που αντέχει κι άλλο βιβλίο.

Χαίρομαι, γιατί ο Ευσταθιάδης ενώ έχτισε μια πολύ ατμοσφαιρική ιστορία, δεν παρασύρθηκε στην μόδα των πολάρ, δεν προσπάθησε να μας κάνει μάθημα πολιτικής ή ιστορίας. Οι χαρακτήρες του στέκονται αυτόνομοι, όχι αποκομμένοι ή μέρη μιας τοιχογραφίας∙ δεν είναι η αφορμή αλλά η αιτία. Έχουν μια πίκρα γνώριμη, σχεδόν εφιαλτικά οικεία, την καθορίζει η ματαίωση των προσδοκιών χωρίς να μπορεί πλήρως να προσδιοριστεί ποιες ήταν αυτές οι αρχικές ελπίδες.  

Η πλοκή δεν είναι καταιγιστική, ο δολοφόνος- αν και ο αριθμός των υπόπτων είναι εντελώς σωστός - είναι απελπιστικά προβλέψιμος, αλλά διαθέτει ένα πανέξυπνο, πρωτότυπο τουίστ. Είναι γνωστό πως μεγάλη φαν των νουάρ δεν είμαι, η αναγνωστική μου ξεκούραση σπανίως τα περιλαμβάνει. Όμως εδώ μιλάμε για ένα ευκολοδιάβαστο αν και σφιχτοδεμένο βιβλίο, που δεν κουράζει ούτε στιγμή, που δεν πλατειάζει. Κι αυτό, σπάνιο για τα ελληνικά αστυνομικά, είναι το βασικό ατού του.

"Το δεύτερο μέρος της νύχτας", Μίνως Ευσταθιάδης, εκδ. Ωκεανίδα, 2014, σελ. 278

Υ.Γ. 42 Ο Μίνως Ευσταθιάδης είναι ένας από τους λόγους που ευγνωμονώ εκείνη την βραδινή έμπνευση πριν πέντε χρόνια να ανοίξω αυτό το blog. 

«Το Γεύμα», Μίνως Ευσταθιάδης & Κατρίν Λίγκμαν

Με δυσκολεύει η ιδέα να γράψω για ένα έργο θεατρικό∙ αυτά είναι φτιαγμένα για να τα αναπαριστούν ηθοποιοί, τα κείμενά τους είναι γεμάτα σκηνικές οδηγίες, χάνονται οι αποχρώσεις με τους διαλόγους. Τελευταία σα να άλλαξα γνώμη, τη βιβλιοθήκη μου ως τώρα δεν την κοσμούσαν παρά τα θεατρικά του Τσέχωφ, μα ίσως αυτό να είναι αδικία.

 Διάβασα το «Γεύμα» του Μίνωα Ευσταθιάδη αφού το είδα παιγμένο. Παραδόξως με συγκίνησε το κείμενο σχεδόν όσο και η ίδια η παράσταση. Μου αρέσει πως ένα έργο έλληνα συγγραφέα – όχι κωμωδία- βρήκε στέγη, έστω και μέσω διαγωνισμού, στην ελληνική σκηνή. Και πως, αν δεν ήξερα πως προέρχεται από έναν άνθρωπο που δεν έχει γράψει ξανά θέατρο, ούτε καν θα το καταλάβαινα.

              Η πλοκή έχει κανιβαλιστικό χαρακτήρα, οι τρεις κεντρικοί ήρωες βασανίζουν ο ένας τον άλλο με τον πιο απλό τρόπο, συνυπάρχουν σε μια μίζερη καθημερινότητα. Η δράση εξελίσσεται σε ένα παραλιακό ταβερνάκι, ο μάγειρας και ιδιοκτήτης είναι στα όρια της οικονομικής κατάρρευσης, οι προμηθευτές του δεν του δίνουν πια τίποτα, του έχουν κόψει και το ρεύμα. Η μια του κόρη- η σερβιτόρα- είναι ένα πλάσμα κυνικό, κάπως ευαίσθητο, βουλιαγμένο στην ευεργετική αναισθησία των ουσιών, για να μη σκέφτεται την πραγματικότητα. Η άλλη- η Μαρία- έχει βαριά νοητική στέρηση, μιλά μονάχα αποσπασματικά και ακατάληπτα- σέρνει μαζί της μια κούκλα. Όταν πια έχουν φτάσει στο έσχατο οικονομικό σημείο και δεν υπάρχουν στο ψυγείο παρά παγωμένα μακαρόνια,  παίρνει τηλέφωνο ο «πρόεδρος» και κλείνει τραπέζι για τριάντα άτομα. Ο κρεοπώλης- που συχνά του κουνιέται η σερβιτόρα για τη δόση της- αρνείται να τους δώσει βερεσέ, ρεύμα δεν υπάρχει, μόνο ο μανάβης τους δίνει έναντι. Και τότε ο μάγειρας θα έχει μια ιδέα για το πώς θα βρούνε κρέας.

Είναι μια ιστορία καθημερινότητας, ώσπου να κάνει την υπέρβαση, ένα κείμενο καλογραμμένο, με οικονομία, που ανεβάστηκε σωστά. Οι άνθρωποι στο θέατρο Άρτι που διοργάνωσαν τον διαγωνισμό για νέους συγγραφείς σεβάστηκαν το έργο που κέρδισε, του συμπεριφέρθηκαν με σοβαρότητα∙ θα χαιρόμουν αν έβλεπα το εγχείρημα να επαναλαμβάνεται. Κι ακόμα είναι ένα έργο που, παραδόξως για θεατρικό, βρήκε εκδοτική στέγη και μου έδωσε τη δυνατότητα να αναθεωρήσω κάποια από τα στερεότυπά μου ως αναγνώστης.   

«Το Γεύμα», Μίνως Ευσταθιάδης & Κατρίν Λίγκμαν, εκδ. δήγμα, 2012, σελ.72 

* Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά  στο ηλεκτρονικό λογοτεχνικό περιοδικό bookstand.