"Τότε που ήμασταν ορφανοί", Kazuo Ishiguro

Καζούο Ισιγκούρο λοιπόν, ένα Ιάπωνας μεγαλωμένος στη μεγάλη Βρετανία, με το ένα πόδι στη μια κουλτούρα και το άλλο στην άλλη και ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο, bestseller στο ενεργητικό του, "Τα απομεινάρια μιας ημέρας". Από τις σπάνιες περιπτώσεις βιβλίων που η εμπορική επιτυχία συμβάδισε με την ποιότητα. Ίσως με επηρεάζει κι η ταινία, τα έχω αξεδιάλυτα στο μυαλό μου, μα το αγάπησα αυτό το μυθιστόρημα. Κι έτσι, ξεκίνησα να διαβάζω το "Τότε που ήμασταν ορφανοί" με τη σιγουριά πως τουλάχιστον δε θα χάσω το χρόνο μου.

Και δεν τον έχασα. Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, Κρίστοφερ Μπάνκς είναι ένας ολοκληρωμένος χαρακτήρας που σε ταξιδεύει. Με τα κολλήματα και τα προβλήματά του αλλά και με μια αναζωογονητική αφέλεια, ο Μπάνκς, από τις διασημότερους ντετέκτιβ στη μεγάλη Βρετανία, ψάχνει να βρει τους δολοφόνους των γονιών του στη Σαγκάη, όπου μεγάλωσε ως τα δέκα του. Η εποχή είναι δύσκολη, όλος ο κόσμος ετοιμάζεται για ένα μεγάλο πόλεμο, κι όμως αυτός ο καλός αναλυτής και ερευνητής όταν ασχολείται με τη συγκεκριμένη υπόθεση, γίνεται παιδί, δεν μπορεί να κατανοήσει τί γίνεται γύρω του. Γιατί απλά η προσωπική συγκινησιακή φόρτιση και οι αυταπάτες που έχουμε για τον εαυτό μας πάντα υπερέχουν των κοινών.

Το βιβλίο δεν είναι αριστούργημα, έχει τα πάθη, τα λάθη του και κυρίως κάποιες στιγμές τους πλατειασμούς του. Παρ' όλα αυτά δεν παύει να κρατά αξιοπρεπώς το ενδιαφέρον και να αφήνει καλή επίγευση μετά την τελευταία φράση. Με απλά λόγια, άξιο να διαβαστεί.


"Τότε που ήμασταν ορφανοί", Kazuo Ishiguro, μετ. Τόνια Κοβαλένκο, εκδ. Καστανιώτη, 2001, σελ. 392

Χάσαμε τον Σαραμάγκου.

Περίεργο, ε; Κάποιους ανθρώπους κι ας μην τους ξέρεις, νιώθεις πως τους ξέρεις. Έτσι περίπου ένιωσα όταν άκουσα την είδηση του θανάτου του Ζοζέ Σαραμάγκου, σα να έχασα ένα μακρινό θείο ένα πράγμα, με έπιασε μια πολύ γλυκειά θλίψη. Δεν πιστεύω στη μετά θάνατον ζωή κι ούτε κι ο Σαραμάγκου πίστευε, άρα το μόνο που μπορώ να πως είναι πως είχε μια γεμάτη, μαγική ζωή όσο ήταν ανάμεσά μας.

Όχι, αυτό το κομμάτι δεν θα είναι ούτε επικήδειος, ούτε και μίνι βιογραφία. Θα είναι κάπως σα να τηρώ δυο λεπτά σιγή για έναν άνθρωπο που το έργο του με ταξίδεψε και θα με ταξιδεύει. Κρατήστε την μαζί μου.

Το γάλα της μάνας μας

Και βρίσκομαι εδώ, εν μέσω "κρίσης" και δε θέλω να γράψω μήτε για τα πολιτικά, μήτε για τα οικονομικά, αν και αυτά θα έπρεπε να με απασχολούν. Τα βαρέθηκα. Και δε θέλω να γράψω για βιβλία, γιατί ούτε αυτό με αφορά τώρα. Θα σας γράψω λοιπόν για μωρά, αν και ξέρω πόσο εκνευριστικό είναι. Όχι, δεν άλλαξε ο προσανατολισμός τούτου του ιστοχώρου, ούτε ελπίζω να είμαι σε αυτή τη φάση για καιρό. Θα σας γράψω για το γάλα της μάνας μας. Αυτό που θα φτύσουμε όλοι σε λίγο καιρό, αν συνεχίζουν τα πράγματα να κατρακυλούν με τόση φόρα.

Ο θηλασμός είναι ένα δώρο που οι περισσότερες από τις μανάδες μας, δεν μας έκαναν. Ο θηλασμός στην Ελλάδα χάθηκε μια γενιά πριν και τώρα είναι τόσο μα τόσο δύσκολο να επανέλθει. Ο θηλασμός είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί να κάνει το παιδί στη μάνα και η μάνα στο παιδί.

Γέννησα και κανείς δεν ήξερε να μου πει πώς να θηλάσω. Χρειάστηκε η μαία να μου βάλει το παιδί στο στήθος γιατί ούτε η μάνα μου, ούτε η πεθερά μου θήλασαν σοβαρά. Δυσκολεύτηκα, πόνεσα, μάτωσα (στην κυριολεξία), τα κατάφεραμε. Κι ολοένα με ρωτούν οι γύρω, "Aκόμα να του δώσεις ξένο;". Λοιπόν, ας βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά. Το μητρικό γάλα, αυτό που είναι σχεδιασμένο για ανθρωπάκια κι όχι για μοσχαράκια, έχει τα κατάλληλα αντισώματα, τη σωστή σύσταση και ποσότητα για να μεγαλώσει γερά παιδιά. Για να τα θρέψει αποκλειστικά από τον 1ο ως τον 6ο μήνα της ζωής τους και να συνεχίσει να τα τρέφει μετά μαζί με τις στερεές τροφές για τουλάχιστον τον πρώτο χρόνο. Τόσο απλά.

Αλλά εδώ δε θα αναλύσω την χρησιμότητα του μητρικού γάλακτος, μα τη χαρά της διαδικασίας. Ο σκιουράκος νεογέννητος είχε πολλούς πόνους, κυρίως γαστρεντερικούς. Τη μόνη φορά που πραγματικά ηρεμούσε ήταν όταν θήλαζε (12 φορές τη μέρα). Τότε, άπλωνε το νεογέννητο χεράκι του, ακουμπούσε πάνω στο στήθος και καταλάβαινες πως ο τρόμος της πολύ πρόσφατης του εμπειρίας με τη ζωή καταλάγιαζε. Το πρώτο βράδυ στο μαιευτήριο, εκεί που μετά το θηλασμό κούρνιασε πάνω μου κι έμοιαζε τόσο στο μπαμπά του, είπα στο παιδί μου πως δεν το αγαπώ ακόμα, πως θα πρέπει να γνωριστούμε για να το αγαπήσω. Αλλά εκείνο ήξερε πως ήμουν ερωτευμένη μαζί του, γύρισε με κοίταξε και είπε πως δεν πειράζει.

Και τώρα; Τέσσερις σχεδόν μήνες μετά, μπουκωμένος ακόμα με το στήθος μου, γυρίζει και με κοιτά και ξέρει πως τρέφεται από το κορμί μου. Πως είμαστε μαζί, πως αγαπιόμαστε. Τώρα πια μπορεί να αναγνωρίσει τη μυρωδιά του γάλακτος και το κορμί και το πρόσωπό μου. Ο παιδάκι μου κάθε που θηλάζει, μου κρατά το χέρι. Κυριολεκτικά, απλώνει και με πιάνει. Με οδηγεί, στο να τον αγαπήσω κάθε μέρα και βαθύτερα.

Σεμινάρια δημιουργικής γραφής

Τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής μας προέκυψαν ξαφνικά στην Ελλάδα πριν από κάποια χρόνια και όπως όλα τα άλλα εδώ γύρω, στήθηκαν πρόχειρα και κάπως ατσούμπαλα. Δεν ξέρω πως είναι τώρα πια τα πράγματα, γιατί έχω να παρακολουθήσω τέτοιο πρόγραμμα καιρό, αλλά θα σας διηγηθώ πως ήταν 5 χρόνια πριν, όταν έγραφα το πρώτο μου μυθιστόρημα, είχα κολλήσει και θεώρησα καλό να πάω. Ήταν άλλωστε τα πρώτα χρόνια που δούλευα και δεν με είχε πάρει μπάλα η καθημερινότητα.

Στο σύνολο έχω παρακολουθήσει δυο κύκλους τέτοιων σεμιναρίων, με τρεις διαφορετικούς καθηγητές. Στο πρώτο, ο άνθρωπος που μας καθοδηγούσε είχε ουσιαστικές γνώσεις για τη λογοτεχνία, όρεξη να μας ακούσει, να μας κάνει να γράψουμε. Κάθε εβδομάδα διαβάζαμε κι ένα βιβλίο της επιλογής του κι έπρεπε να έχουμε γράψει και μια μικρή ιστορία με θέμα πάλι δικό του. Ακούγεται καταπιεστικό, έτσι δεν είναι; Λοιπόν η μικρή Κατερίνα μέσα από αυτή τη διαδικασία, στα είκοσι έξι της, ανακάλυψε τον Λιόσα. Α, κι έγραψε με μανία εκείνη την εποχή, είκοσι καλά, μικρά διηγήματα, όσα και τα μαθήματα. Τους "συμμαθητές", που όλοι τους έγραφαν εξαιρετικά, τους θυμάμαι με αγάπη, με κάποιους από αυτούς έχω ακόμα και τώρα ουσιαστική φιλία, για άλλους νιώθω μια τρυφερότητα αλλόκοτη που δεν αντιστοιχεί στα πραγματικά κρασιά που έχουμε πιει μαζί . Όσο για τον "δάσκαλο" κι ας μη διάβασε ποτέ το χειρόγραφό μου, αν και αναγνώστης για μεγάλο οίκο, τον αγαπώ για αυτό που είναι. Και θα τον παίρνω τηλέφωνα για να μάθω αν είναι καλά και μόνο. Χωρίς καμία υστεροβουλία.

Στον δεύτερο κύκλο, στην πρώτη φάση καθηγητής ήταν μεγάλο όνομα της ελληνικής λογοτεχνίας που τα βιβλία του τα αγαπούσα από μικρή. Πήγα γιατί ήταν αυτός, δεν είχα ανάγκη τα σεμινάρια. Και.... αποδείχτηκε πως οι άνθρωποι που γράφουν καλά, δεν μιλούν κατ΄ ανάγκη και καλά. Οι "μαθητές" τούτου του κύκλου, αν και υποτίθεται ότι περνούσαν από επιλογή, δεν είχαν όλοι έστω κάποιο ταλέντο στο γράψιμο. Ακούσαμε πονήματα του τύπου "Και του είπα, και μετά αυτός μου είπε, και του είπα", πολλές φορές. Με απλά λόγια, από αυτό το σεμινάριο μου έμειναν λίγα πράγματα και κανένας φίλος. Κάνα δυο περιστασιακοί γνωστοί, ίσως.

Στη δεύτερη φάση, καθηγητής ένας λιγότερο γνωστός λογοτέχνης, άνθρωπος όμως που είχε διδάξει δημιουργική γραφή στο παρελθόν. Κι εδώ επιλογή, προσεγμένη, όμως. Εξαιρετικός άνθρωπος, με γνώσεις, με απόδοση, με λέγειν. Από δω μου έμειναν δυο φίλοι, πολλοί συμπαθητικοί γνωστοί, και μια ολική αναδόμηση του μυθιστορήματός μου. Βλέπετε, το σύστημα είχε ως εξής, έδινες είκοσι σελίδες από το μυθιστόρημά σου σε όλους και κάθε εβδομάδα κρινόταν το πόνημα και άλλου μαθητή. Εποικοδομητική εμπειρία. Από κείνον τον κύκλο προέκυψαν 4 άνθρωποι που έχουν ήδη εκδοθεί, εκ των οποίων ένας εξαιρετικό ταλέντο, μια σεναριογράφος που ταινία της είναι ήδη στα σκαριά κι εγώ. Ακόμα ανέκδοτη και ανεπίδεκτη μαθήσεως. Αλλά με τρία πια τελειωμένα χειρόγραφα στο ενεργητικό μου.

Κι εδώ λοιπόν , γεννάται το σύνηθες ερώτημα, "μαθαίνεται ορέ η λογοτεχνία;" Φυσικά και όχι, όποιος δεν έχει το φυσικό τάλαντο, πάει στο σεμινάριο για να βγάλει γκόμενα, θα βαρεθεί πολύ πολύ σύντομα. Περισσότερο από το ίδιο το μάθημα είναι η συναναστροφή με άτομα που ενδιαφέρονται εξίσου για το γράψιμο που δίνει διάσταση στην ιστορία. Χάρη σε όλο αυτό το πανηγύρι ξέρω πως δουλεύει περίπου το κύκλωμα, συναναστρέφομαι ανθρώπους που αγαπούν να διαβάζουν και να γράφουν, απέκτησα και κάποιους καλούς φίλους που θα τους κρατήσω μάλλον για μια ζωή. Όσο για το αν χρειάζεται σύστημα σε αυτά τα μαθήματα ή χύμα και ό,τι κάτσει, είναι σαφές. Ακόμα και στο αχανές σύμπαν που είναι το γράψιμο, χρειάζεται μια αρχική καλή ιδέα, ένας σκελετός. Κι ας τον καταστρατηγήσεις στην πορεία ως το μεδούλι του.