Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο, Η Ανωμαλία του Ερβέ Λε Τελιέ δεν έχει τίποτε το «ανώμαλο» έτσι όπως θα το υπονοούσαμε με το βρώμικο μυαλό μας στα ελληνικά. Πρόκειται για μια χωροχρονική ανωμαλία, που κάνει τις ζωές των ανθρώπων να μην είναι… ομάλες. Μάλλον δεν τα καταφέρνω πολύ καλά στους αφορισμούς και την παραδοξολογία, ο Λε Τελιέ βέβαια τα καταφέρνει καλύτερα, γιατί το μόνο άλλο του βιβλίο που έχω διαβάσει είναι ακριβώς αυτό, 100 αφορισμοί. Αυτό και το γεγονός πως είναι διευθυντής του OULIPO από το 2019 δεν συνηγορούσαν με την ιδέα πως θα έπιανα σύντομα αυτό το μυθιστόρημα (βαριέμαι όλους τους αφορισμούς όποιος κι αν τους έγραψε, όσο για το OULIPO με δυσκολεύουν ακόμα και οι μεγαλύτεροι τεχνήτες του). Όμως το γεγονός πως φίλος καλός επέμενε πως Η Ανωμαλία είναι "το βιβλίο της περασμένης του χρονιάς", η πλοκή που θυμίζει λίγο cyberpunk science fiction (με σποιλέριασαν πριν το πιάσω αλλά το σπόιλερ έπιασε τόπο) αλλά και το Goncourt του 2020 με έψησαν.
Το βιβλίο ξεκινά παράδοξα, σαν συλλογή διηγημάτων. Μαθαίνουμε τις ιστορίες έντεκα διαφορετικών ατόμων που φαινομενικά δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους: ενός πληρωμένου δολοφόνου που ζει διπλή ζωή, μιας αδίστακτης και ετοιμόλογης μαύρης δικηγόρου, ενός πιλότου που πεθαίνει από καρκίνο, ενός αρχιτέκτονα ερωτευμένου με μια πολύ μικρότερή του γυναίκα, ενός νιγηριανού σταρ, ενός συγγραφέα που έγραψε την Ανωμαλία πριν αυτοκτονήσει κ.ο.κ. Οι ιστορίες μοιάζει να ανήκουν η καθεμιά σε διαφορετικό λογοτεχνικό είδος, κάποιες είναι crime fiction, κάποιες πολαρ, σε κάποιες το στυλ είναι εντελώς λυρικό και ποιητικό, έχει δράμα, έχει κωμωδία, ρομάντζο, σασπένς. Το μόνο που ενώνει όλους αυτούς τους χαρακτήρες είναι πως κάποια στιγμή βρέθηκαν όλοι μαζί (243 άνθρωποι μαζί με το πλήρωμα) στην πτήση AIRFRANCE 006 από Νέα Υόρκη για Παρίσι τον Μάρτιο του 2021. Α, ξέχασα να σας πω, το βιβλίο εκτυλίσσεται τον Ιούνιο του 2021. Ναι, ναι, του μήνα που διανύουμε.
Κι εκεί που μάλλον αδιάφορα διαβάζεις καλογραμμένες ιστορίες, ξεκινά το "Πρωτόκολλο 42" (σαφής αναφορά σε αυτόν που νομίζετε) και τα πάντα αλλάζουν διαστάσεις, η γραφή, οι χαρακτήρες, η πλοκή· και το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αν μέχρι εκεί σερνόσουν από σελίδα σε σελίδα, μετά δεν μπορείς να αφήσεις το βιβλίο από τα χέρια σου. Γιατί το είδος που διάλεξε εδώ να εκμεταλλευτεί στο σύνολο ο Λε Τελιέ είναι αυτό της τηλεοπτικής σειράς επιστημονικής φαντασίας, κι έτσι καταλήγουμε με ένα βιβλίο που μοιάζει με το Lost ως προς τη δομή (και ως προς το τέλος όμως, ε;). Ένα βιβλίο που αφήνει τους ήρωες του όχι απλά να κοιτάνε στον καθρέφτη, αλλά να κοιτάνε τον ίδιο τους τον εαυτό κατάματα, ξεγυμνωμένο από φτιασίδια, με δεδομένο παρελθόν και μέλλον. Κι όποιος αντέξει.
Έτσι διαβάζουμε ένα μυθιστόρημα "βαριά" λογοτεχνικό, στηριγμένο σε όλη την θεωρία του OULIPO, με κεντρικό θέμα τον χρόνο, τη ζωή και το θάνατο. Ο Λε Τελιέ εκμεταλλεύεται όλα τα λογοτεχνικά genres, αλλά το κάνει με όρους τηλεοπτικής σαπουνόπερας του HBO (ή έστω του Netflix). Πόσο παράδοξα σαγηνευτικό είναι όλο αυτό; Πρόκειται για μια φαντασμαγορία, εκεί που ασχολείσαι με τον χαρακτήρα, σκάει μια λογοτεχνική αναφορά (οι τίτλοι των κεφαλαίων ας πούμε είναι στίχοι από ποιήματα του Ρεϊμόν Κενώ), εκεί που αναγνωρίζεις ένα παστίς, το βιβλίο αρχίζει να κάνει χιούμορ κάπως γυμνασιακού επιπέδου για τον Τραμπ και τον Μακρόν θυμίζοντας έντονα Πεντάγωνο καλεί Μόσχα. Όποιος πιάσει, ό,τι πιάσει από όλη την κουλτούρα (και την υποκουλτούρα μαζί) του καιρού μας. Μεταμοντερνισμός σε γερές δόσεις δηλαδή, παρέα όμως με μια πολύ στέρεη αφήγηση.
Η Ανωμαλία πήρε πανάξια του Γκονκούρ του 2020. Είναι ένα βιβλίο για όλους, που μπορεί να μυήσει τους πάντες και σε έναν κόσμο διαφορετικό, λογοτεχνικό. Δεν απαιτεί να βρεις όλες τις λογοτεχνικές, μουσικές, κινηματογραφικές και τηλεοπτικές αναφορές για να απολαύσεις την ιστορία. Όμως σίγουρα απαιτεί μια δεύτερη ανάγνωση, όταν συνειδητοποιήσεις τι κρύβεται πίσω από την πολύ γοητευτική πλοκή. Τελικά είναι ένα βιβλίο για την κουλτούρα, πολύ περισσότερο από ό,τι είναι ένα βιβλίο για τη ζωή, τον θάνατο και τι είναι ανάμεσά τους. Και αυτή η συνειδητοποίηση δεν έρχεται παρά μόνον μετά το τέλος της ανάγνωσης∙ σκάει σαν ηφαίστειο στο μυαλό σου, κάνοντάς σε να το θες ξανά.
Κατερίνα Μαλακατέ
