18/11/13

Εσείς αγαπάτε τον Τζόυς;





Με προκάλεσε πρόσφατα μια φίλη αναγνώστρια του blog (η Μαριέττα Ζαφειρίου) να γράψω τι είναι αυτό που μας κάνει να αγαπάμε ένα βιβλίο ή όχι, να κάνουμε υπομονή αν κάποιες περιγραφές μοιάζουν ακατανόητες, να είμαστε ανεκτικοί με κάποια μυθιστορήματα και ανυπόμονοι με άλλα.

Για αρχή το αυτονόητο, το αν και τα πόσον μπορούμε να διαβάσουμε τα «δύσκολα» βιβλία, αυτά που απαιτούν να νικήσουμε την έμφυτη ροπή μας προς τη γρήγορη υπόθεση, τον εύκολο μύθο που κρατά την προσοχή μας με συνεχείς ανατροπές κι όχι με το το βάθος των νοημάτων, έχει να κάνει με τα προηγούμενα διαβάσματά μας. Ναι, τόσο απλά, αν διαβάζεις ροζ ευπώλητα, καπάκι δεν μπορείς να διαβάσεις Πύντσον. Από την άλλη, αυτό το υπόβαθρο δεν μπορεί να είναι ίδιο για όλους, όσο Ντοστογιέφκσι κι αν έχουμε διαβάσει, ούτε υπάρχει και ειδικό «ποιοτικόμετρο» να καθορίσει τις αναγνώσεις μας. 

Αν υποθέσουμε όμως πως μιλάμε για αναγνώστες που λίγο ως πολύ ασχολούνται με τη σοβαρή λογοτεχνία, αγαπούν τα πραγματικά βιβλία κι έχουν, εκτός από τη στιγμιαία απόλαυση ενός μπεστ σέλερ, βάλει στη ζωή τους κι εκείνα τα βιβλία που απαιτούν τη λογική πέρα από το θυμικό τους. Και φυσικά ας βάλουμε στο στόχαστρο ένα τέτοιο βιβλίο. Τι κάνει τον καθένα μας να το αγαπά ή να το σιχαίνεται. Μα το προσωπικό γούστο. Πέρα από την παιδεία, την τριβή, τη σκέψη, η τέχνη είναι και απόλαυση. Το γούστο δε μετριέται, δεν μπορεί να μπει σε καλούπια ούτε και να κατηγορηθεί για τίποτα.

Όλα αυτά ισχύουν εφ' όσον μιλάμε για ένα βιβλίο σχετικά νέο, από έναν συγγραφέα που δεν έχει ακόμα κριθεί από την ιστορία ως κλασικός. Εκεί τα πράγματα μοιάζουν απλά, εκφράζουμε την άποψη μας χωρίς φόβο και πάθος. Όμως  τι γίνεται με τα "μεγάλα ονόματα"; Μήπως με αυτούς είμαστε δεκτικότεροι γιατί είμαστε ήδη θετικά προκατειλημμένοι από την φήμη τους; 

Ξέρουμε πως περιμένουμε ένα αριστούργημα κι έτσι τα βγάζουμε πέρα ευκολότερα στις κακοτοπιές, κάνουμε μεγαλύτερη υπομονή όταν κάτι μοιάζει ακατανόητο γιατί οι κριτικές μας υπόσχονται τη δικαίωση. Κι αν παρ’ όλα αυτά δεν δικαιωθούμε, σπανίως καταφέρνουμε να ψελλίσουμε την αντίθεσή μας. Ξέρω πολύ λίγους βιβλιόφιλους που θα παραδέχονταν ανοιχτά πως θεωρούν τον «Οδυσσέα» σκουπίδι, αν και ξέρω αρκετούς- ανάμεσά τους κι εμένα- που ομολογούν ευθαρσώς πως δεν τα κατάφεραν και πολύ καλά μαζί του, χωρίς παρ’ όλα αυτά να αμφισβητούν την αξία του. Ίσως λοιπόν πέρα από τις «αγνές» προθέσεις να υπάρχει κι ένας σπόρος ντροπής. Δεν τολμάμε να δηλώσουμε πως δεν μας άρεσε ένας κλασικός, ενώ θεωρούμε αυτονόητο πως μπορούμε να το πούμε για όποιον άλλο συγγραφέα, ακόμα και τους χαρακτηρισμένους ποιοτικούς.

Ναι, η φήμη που προηγείται ενός βιβλίου επηρεάζει τα λογοτεχνικά μας ήθη. Και οι κακές λογοτεχνικές παρέες επίσης. Σε έναν άσχετο εκφράζεσαι ευκολότερα, σε κάποιον που ξέρει πιο πολλά από σένα κωλώνεις. Μερικές φορές, καταλήγεις να λες πως διάβασες ένα σωρό βιβλία και τα απόλαυσες, ενώ τα έχεις παρατήσει στην σελίδα 40. Και ο βιβλιοφιλικός κύκλος ξεκινά πάλι από την αρχή.


12 σχόλια:

  1. Η αλήθεια είναι, το ομολογώ, πως ο Οδυσσέας με κούρασε αφάνταστα. Και μάλιστα παλαιότερα, σε εποχές που είχα ανεξάντλητη υπομονή. Πλέον δεν είμαι σίγουρος ότια θα τα κατάφερνα να πείσω τον εαυτό μου να μην εγκαταλείψει. Βέβαια υπάρχουν και περιπτώσεις βιβλίων που ενώ σε κουράζουν στην αρχή, μετά από λίγο ρέουν με αφάνταστη ταχύτητα. Αυτό το είχα πάθει εδώ και πολλά χρόνια με το Εκρεμές του Φουκώ του Έκο. Έσπασα κάθε ρεκόρ αργής ανάγνωσης για τις πρώτες 50 σελίδες. Μπορεί να μου πήρε και δύο μήνες. Και όλο το υπόλοιπο "πακέτο" το έβγαλα σε τρεις ημέρες. Και δεν ήταν καθόλου μικρό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Μα, ναι, αυτό συμβαίνει συχνά, αυτό που φαίνεται βαρετό στην αρχή, έπειτα μόλις μπούμε στο κλίμα να μας ενθουσιάσει.
      Αλλά αν τελικά δεν μας ενθουσιάσει το θέμα είναι αν έχουμε το θάρρος της γνώμης μας- ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό- να πούμε πως το παρατήσαμε.

      Διαγραφή
  2. Έχω ξεπεράσει την αναγνωστική πολιτική ορθότητα σε σημείο που κάποιος να την αντιλαμβάνεται σαν αλαζονεία... Ξέρω ότι δεν είμαι ο "ποιοτικότερος" αναγνώστης του κόσμου αλλά δίνω μεγάλη σημασία στο γούστο μου και στο τι μου αρέσει... Ο Ντοστογιέφσκυ με κουράζει αφάνταστα, όπως και η συντριπτική πλειοψηφία των Ρώσων συγγραφέων... Έχω διαβάσει μόνο τους "Δουβλινέζους" του Τζόυς και σίγουρα δεν θα αποπειραθώ να διαβάσω τον "Οδυσσέα" για πολλά χρόνια ακόμη γιατί οι "Δουβλινέζοι"με βασάνισαν μέχρι να τελειώσουν... Αυτό δεν σημαίνει ούτε ότι ο Τζους δεν είναι μεγάλος λογοτέχνης ούτε ότι η Ρωσική σχολή λογοτεχνίας είναι για πέταμα... Από την στιγμή που ένα έργο τέχνης "μιλάει" σε τόσους πολλούς ανθρώπους, τόσα χρόνια μετά την δημιουργία του κάτι θα σημαίνει απλά εμένα δεν μου αρέσει...

    Υ.Γ. Δεν μου αρέσουν ούτε οι Pink Floyd, ούτε ο Hendrix (εκεί να δεις αντιδράσεις όταν το ομολογείς δημοσίως) αλλά ούτε αυτοί είναι για πέταμα απλά ΕΜΕΝα ΔΕΝ ΜΟΥ ΑΡΕΣΟΥΝ!

    :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δεν σου αρέσουν οι Pink Floyd; Και σου μιλάω ακόμα;;;;;

      Υ.Γ. 42 Δεν αστειεύομαι :P :P :P

      Διαγραφή
  3. Κατερίνα, πολύ καίρια ανάρτηση, ανοίγεις πολλά θέματα και άιντε να τα κλείσουμε! Ως γνήσιος προβοκάτορας που είμαι θα θίξω άλλα τόσα ζητήματα (μόνο θίγω δεν θίγομαι, προς απογοήτευση των όποιων επικριτών μου!).

    Είχα αποφασίσει να αφήσω ένα σχόλιο σε όποια ανάρτηση και αν έβαζες, μεταφέροντας σου κάποιες αστείες στιχομυθίες που άκουσα το πρωί στο βιβλιοπωλείο σχετικά με τον τρόπο που κάποιοι αγοράζουν βιβλία και επιπλέον να σου προαναγγείλω μια μελλοντική ανάρτηση για ένα βιβλίο που (δε θα αποκάλυπτα τον τίτλο του) αποτελεί πόθο πολλών και εγώ σήμερα υπέκυψα κατά το ήμισυ, δηλαδή το αγόρασα! Ωστόσο, η ανάρτησή σου άλλαξε τα δεδομένα και έτσι, ξεχνάω μεμιάς τις στιχομυθίες και αποκαλύπτω το βιβλίο που απέκτησα. Είναι ο Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες του Ρόμπερτ Μούζιλ!

    Τι υποψιάζεσαι ότι θα γίνει; Θα καταφέρω να διαβάσω μόλις 50 σελίδες αλλά θα το συμπεριλάβω ανενδοίαστα στο αναγνωστικό μου βιογραφικό; Θα το παίζω μάγκας σε άσχετους και κότα σε σχετικούς; Ούτε εγώ δεν ξέρω καλά καλά τι θα συμβεί. Ας φέρω ένα παράδειγμα, έχω διαβάσει σχεδόν το μισό Ουράνιο τόξο της βαρύτητας του Πύντσον. Σε μια συζήτηση περί βιβλίων (τηρουμένων πάντα των συνθηκών της), νομίζω θα έλεγα ότι έχω διαβάσει το Ουράνιο τόξο, κυρίως γιατί έχω ήδη σχηματίσει μια σθεναρή εικόνα για τον τρόπο γραφής του, τα θέματά του και τις παραληρηματικές ιδέες του (βέβαια, σε αυτό βοήθησε και η παράλληλη ανάγνωση άρθρων και δοκιμίων για τον Πύντσον, που ίσως να μην αναφερθεί στην υποτιθέμενη συζήτηση). Από την άλλη, αν κάποιος με ρωτήσει τι γίνεται τελικά με αυτόν τον Σλόθροπ, πεθαίνει, επιτέλους, τι τέλος επέρχεται σε αυτό το κείμενο, τότε θα παραδεχόμουν ότι δεν το έχω διαβάσει ως το τέλος (ανοίγοντας έτσι έναν νέο κύκλο υποτιθέμενων συζητήσεων). Εννοείται ότι θα μπορούσα να πω την αλήθεια από την αρχή, ότι έχω διαβάσει μόνο το μισό βιβλίο. Αυτό είναι το αντικειμενικό γεγονός. Το υποκειμενικό όμως; Εγώ νιώθω ότι πράγματι το διάβασα! Ανακάλυψα με αυτή την ημιτελή ανάγνωση μια νέα λογοτεχνία (κλείνοντας έτσι δυναμικά την πρώτη υποτιθέμενη συζήτηση και ανοίγοντας μια καινούρια γύρω από τη θεωρία της λογοτεχνίας).

    Τι είναι λογοτεχνία; Είμαι υπέρμαχος της μορφής και όχι τόσο του περιεχομένου. Η λογοτεχνία είναι η γλώσσα και τα εργαλεία της, οι εικόνες, η έκφραση, οι ιδέες. Πλέον, μορφή και περιεχόμενο δεν είναι τόσα διακριτά στα σύγχρονα κείμενα. Ο Οδυσσέας του Τζόυς είναι μόνο μορφή η οποία επεκτεινόμενη σε 800 σελίδες καταλήγει μομφή στα μούτρα του αναγνώστη! Το περιεχόμενο του βιβλίου είναι άθλιο. Αλλά για στάσου! Μόλις θυμήθηκα ότι έχω διαβάσει μόνο 80 σελίδες του Οδυσσέα! Πώς τολμώ να εκφράζω άποψη περί περιεχομένου;;

    Κάτι που νομίζω περνά απαρατήρητο αλλά ενισχύει την στρυφνότητα που σου δημιουργούν τέτοιου είδους κείμενα, είναι και οι εκδόσεις. Εντάξει με τις μεταφράσεις (;)! Εντάξει και με τις γραμματοσειρές! Αλλά είναι σχήματα βιβλίων αυτά, για δημιουργική ανάγνωση; Είναι η έκδοση του Οδυσσέα, βιβλίο απόλαυσης;; Θα ανεχόμουν μια τέτοια έκδοση για ένα βιβλίο με γρήγορη δράση και ενδιαφέρουσα πλοκή. Αλλά, Τζόυς;;; Γιατί κύριε εκδότα, υπονομεύεις την ανάγνωσή μου; Θα αγόραζα τον Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες αν έβγαινε σε έναν τόμο; Πολύ αμφιβάλλω!


    (Εκδότης) - Θα διάβαζες τον Οδυσσέα αν έβγαινε σε πέντε τόμους αντί για έναν;
    (Αναγνώστης) - Μπορεί ναι μπορεί και όχι. Γιατί δεν με δοκιμάζεις;
    Τέλος υποτιθέμενων συζητήσεων.-

    Υ.Γ. 42 Αν τον αγαπάμε, λέει!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ανώνυμος19/11/13, 12:29 μ.μ.

      Καλή επιτυχία στην ανάγνωση του Μούζιλ και να ξέρεις ότι όταν μας πεις ότι το τελείωσες, θα σε εξετάσουμε σελίδα προς σελίδα για να είμαστε σίγουροι!
      Ε.Γ.

      Διαγραφή
    2. Εγώ πάλι αγαπώ και το περιεχόμενο πολύ. Για τις εκδόσεις δεν έχεις άδικο, αν και ίσως είναι μονάχα μια πρόφαση πως μας φταίνε αυτές.

      Υ.Γ. 42 Για τον Μούζιλ ας σε εξετάσουν άλλοι, εγώ έχω χρόνια μπροστά μου για να πάρω απόφαση να τον διαβάσω.

      Διαγραφή
    3. Θα πέσει πρόχειρο διαγώνισμα;;!! Θα είμαι διαβασμένος! :Ρ

      Διαγραφή
  4. Ανώνυμος19/11/13, 11:29 π.μ.

    Κατερίνα μου σε ευχαριστώ... το έθεσες όπως ακριβώς είναι, μείγμα προσωπικού γούστου με προκατάληψη για τους ήδη αναγνωρισμένους συγγραφείς. Πρέπει να αφήνουμε τον εαυτό μας ελεύθερο στην επιλογή και να κρίνουμε βάση προσωπικών δεδομένων χωρίς να ντρεπόμαστε να ομολογήσουμε τις προτιμήσεις μας. Προσωπικά διάβασα πολύ φιλοσοφία, πολύ λογοτεχνία, πολλά από τα βαριά βιβλία μόνο και μόνο για να δω ότι με βοήθησαν να επιβιώσω σε δύσκολες καταστάσεις στην ζωή μου. Πέρασαν αρκετά χρόνια για να αντιληφθώ πως και πόσο με επηρέασε το κάθε βιβλίο. Και τώρα πια...στα 40 μου κοντά άρχισα να έχω μία νέα θεώρηση των πραγμάτων. Να είμαι πιο δεκτική ακόμα και σε κάποια ευπώλητα. (Προς Θεού όχι ελληνικά τύπου,....-δεν θυμάμαι ούτε τα ονόματα των 2 γυναικών που ήθελα να αναφέρω να φανταστείς-α Δημουλίδου και, και ... Μαντά, να με συγχωρήσουν αλλά απορώ πως τις διαβάζουν αυτές) αλλά το Bridget Jones για παράδειγμα, γιατί ενώ δεν έχω δει την ταινία, το βιβλίο είχε το καυστικό αγγλικό χιούμορ αλά Oscar Wilde τον οποίο λατρεύω... και παρότι ευπώλητο....με έκανε να ξεχαστώ και να κυλήσω μέσα σε κάτι που δεν χρειάζοταν σκέψη. Δεν τρελάθηκα, δεν ήταν σπουδαία λογοτεχνία, για την ακρίβεια δεν ήταν καν λογοτεχνία, αλλά εξυπηρέτησε τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε εξαρχής. Και αυτό δεν είναι άσχημο σωστά? Καμιά φορά ακόμα και οι φανατικοί βιβλιόφιλοι κουράζονται να σκέφτονται..... :)
    Ευχαριστώ για την ανάρτηση...
    Καλή συνέχεια στις αναγνώσεις σου και στο γράψιμο σου, εύχομαι να σου πάνε όλα καλά!
    Μαριέττα

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Είμαι σε μια φάση που θεωρώ τα πολύ ελαφρά βιβλία χάσιμο χρόνου, βαριέμαι λίγο. Όμως έχω διαβάσει (κι έχω απολαύσει) και Χάρι Πότερ και Μπρίτζετ Τζόουνς, κάποτε και Ροζαμουντ Πιλτσερ! Νομίζω πως θα μου περάσει.

      Όμως η δικτατορία των βιβλίων του "Κανόνα" έχει αρχίσει να με κουράζει. Δεν μας αφήνει να εκφραστούμε ελεύθερα, ώρες ώρες με καταπιέζει τόσο που σταματάω για λίγο το διάβασμα αντί να παραδεχτώ την ήττα μου, πως το συγκεκριμένο "δύσκολο" βιβλίο δεν βρήκε την ώρα του.

      Διαγραφή
    2. Ανώνυμος20/11/13, 12:09 μ.μ.

      Πιστεύω πως έχει να κάνει και με το ότι γράφεις αυτό... κατά κανόνα ότι διαβάζουμε περνάει κάπως στο γράψιμο μας, και αν γραφεις λογοτεχνία θέλεις και να διαβάζεις κάτι παρόμοιο παράλληλα. Οι πιο δυνατοί είναι αυτοί που παραδέχονται τις ήττες τους... :) Καλή συνέχεια σε όλα.

      Διαγραφή