Διάβασα πρώτη φορά την Άννα Καρένινα, εκεί γύρω στα δεκαπέντε μου, μαζί με όλον τον Τολστόι και τον Ντοστογιέφσκι, γιατί εκείνη τη χρονιά «διάβαζα τους Ρώσους». Έκτοτε αν κι έχω ξαναδιαβάσει σχεδόν όλα τα μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι ενήλικη και σε διαφορετικές δεκαετίες ζωής, δεν είχα διαβάσει ξανά κανένα του Τολστόι. Ήρθε η ώρα της Καρένινα τώρα, σχεδόν 25 χρόνια μετά την πρώτη ανάγνωση.
Την ιστορία της ίδιας της Άννας την θυμόμουν καλά και με λεπτομέρειες, αντίθετα, είχα σβήσει όμως από τη μνήμη μου τον έτερο πρωταγωνιστή – η ιστορία του καταλαμβάνει τις μισές και πλέον σελίδες του μυθιστορήματος-, τον Λέβιν. Το βιβλίο κινείται σε δύο άξονες, από την μια η πανέμορφη κοσμική αριστοκράτισσα Άννα και από την άλλη ο ευγενής αγρότης, Κονταντίν Λέβιν, φίλος του αδελφού της, Στεπάν Ομπλόνσκι. Οι δυο κεντρικοί ήρωες διάγουν βίους παράλληλους, μπλέκουν από μακριά και δεν συναντιούνται παρά μόνον σε μία σκηνή. Όπου σαγηνεύουν ο ένας τον άλλον. Παρ’ όλα αυτά, ο ένας μοιάζει να συμπληρώνει τον άλλο, σαν να πρόκειται για τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: των σκέψεων και των ανησυχιών του συγγραφέα.
Η γοητευτική Άννα Καρένινα, παντρεμένη με τον σχολαστικό δημόσιο υπάλληλο, και είκοσι χρόνια μεγαλύτερό της, Αλεξέι Καρένιν, απολαμβάνει να θαμπώνει τους άντρες με την ομορφιά της- το άσπρο μπούστο, τους στρογγυλούς της ώμους, τα παχουλά της χέρια, τα μαύρα κατσαρά μαλλιά. Ώσπου σε έναν χορό γνωρίζει τον Αλεξέι Βρόνσκι, πολύφερνο γαμπρό που κορτάρει με την ομορφούλα Κίτι. Η Κίτι έχει ήδη απορρίψει την πρόταση γάμου του αριστοκράτη, αλλά κάπως απόμακρου και αποκομμένου Λέβιν, και περιμένει διακαώς την πρόταση του Βρόνσκι που δεν θα έρθει ποτέ, γιατί θα του πάρει τα μυαλά η Καρένινα.
Η ιστορία της απιστίας της Άννας, της παθολογικής της αγάπης για το παιδί της με τον Καρένιν, τον Σεργιόσα, και της απάθειας της προς το παιδί της με τον Βρόνσκι, αλλά ταυτόχρονα και ο βίος και η πολιτεία της Κίτι και του Λέβιν, ξεδιπλώνονται σε 1200 σελίδες, στήνοντας μια τοιχογραφία της αριστοκρατίας στη Ρωσία της εποχής. Ο Τολστόι βάζει πολύ σημαντικά ζητήματα ηθικής, όπως και γάμου, μονογαμίας, αγάπης, έρωτα, τέχνης, ανίας, θρησκείας. Ταυτόχρονα δεν αμελεί να ασχοληθεί με την πολιτική ζύμωση που συμβαίνει ήδη στην εποχή του στην χώρα του και κάποια χρόνια μετά θα οδηγήσει στην επανάσταση. Οι σκέψεις του Λέβιν (που είναι το άλτερ ίγκο του) για την αριστοκρατία, τους μουζίκους, την πολιτική, τη δουλειά, την αγάπη, το Θεό είναι ένα κουβάρι, που τον ξεχωρίζει από τους ομοίους του, αλλά αμφιβάλλω πως θα τον σώσει.
Η Καρένινα αν και θα έπρεπε να είναι απωθητική ως μοιχαλίδα, ως γυναίκα που παρατά το παιδί της για χάρη ενός έρωτα, ως μια γυναίκα που κατασπαταλά επιδεικτικά τόσα χρήματα, σκιαγραφείται με τόση αγάπη, που τελικά προκαλεί τον οίκτο αντί την αποστροφή. Είναι μια γυναίκα βαθύτατα διαταραγμένη, που δεν μπορεί να ακολουθήσει την κοινωνική σύμβαση- ο Καρένιν είναι διατεθειμένος να κάνει τα πάντα για να μην ατιμαστούν, να δεχτεί τον εραστή, να αναγνωρίσει το παιδί του εραστή ως δικό του- με μοναδικό όρο να τηρούνται τα προσχήματα. Η Άννα όμως δεν μπορεί να γίνει όπως όλοι οι άλλοι και οι άλλες. Τα δίνει όλα για τον έρωτα, βρίσκεται τελικά κοινωνικά αποκλεισμένη, μακριά από το παιδί που υπεραγαπά, με ένα παιδί που δεν αγαπά [η νύξη για την επιλόχειο κατάθλιψη είναι εντυπωσιακή], τυφλωμένη από τη ζήλια για τον Βρόνσκι. Ο δε Βρόνσκι, όταν περνά ο πρώτος ενθουσιασμός της κατάκτησης- η Άννα είναι η ομορφότερη, φοβερό τρόπαιο- αρχίζει να βαριέται οικτρά, να μην αντέχει τη μονοτονία της καθημερινότητας, να ξεπορτίζει. Φυσικά για αυτόν, τον άντρα, όλες οι κοσμικές πόρτες είναι ακόμα ανοιχτές, μόνο για την "ένοχη" γυναίκα κλείνουν όλες.
Η Καρένινα γράφτηκε σε ταραγμένη εποχή για τον συγγραφέα της, σε μια περίοδο που εντάθηκαν οι θρησκευτικές και φιλοσοφικές του αναζητήσεις που τελικά τον πήραν μακριά από τη λογοτεχνία. Είναι ένα μεστό αριστούργημα, ένα βιβλίο που συμπυκνώνει όλα όσα απασχολούσαν τον Τολστόι τότε. Μα πάνω από όλα είναι ένα βιβλίο που θα διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσες φορές κι αν το έχει διαβάσει κανείς.
Κατερίνα Μαλακατέ
«Άννα Καρένινα», Λέων Τολστόι, μετ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Άγρα, 2010, σελ.1261
Υ.Γ. 42 That said, συνεχίζω να παραμένω Ντοστογιεφσκικιά.
Υ.Γ. 42-42 Και διατριβή να γράψει κανείς για την Καρένινα όλα τα θέματα που πραγματεύεται δεν πρόκειται να τα θίξει σε βάθος.
