"Ανθολογία διηγημάτων", Χριστόφορος Μηλιώνης

Η γραφή του Χριστόφορου Μηλιώνη μοιάζει να έρχεται από μακριά, να έχει τις ρίζες της στους σπουδαίους της ελληνικής διηγηματογραφίας, τον Παπαδιαμάντη, τον Βιζυηνό, αλλά ταυτόχρονα να αντλεί από το βίωμα, τον χώρο, και τον τόπο και να φτιάχνει ένα ψηφιδωτό μνήμης αλλόκοτο, που σου δημιουργεί χαρά και αμηχανία. 

Μέλος της λεγόμενης δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς και την περιβόητης «Σχολής της Ηπείρου» που ξεκινά με τον Χατζή περνά από τον Γκανά, τον Χουλιάρα, τον Γκουρογιάννη και φτάνει με σπουδαίους εκπροσώπους ως τις μέρες μας, τον Δημητρίου, την Αβέρωφ, τον Κώτσια, ο Μηλιώνης γράφει σε μια γλώσσα ρέουσα, κελαρυστή, η προφορικότητά της φαίνεται αβίαστη. Δεν είναι αβίαστη βέβαια, γιατί αυτό που μοιάζει προφορικό και «σπασμένο» στην πραγματικότητα θέλει πολλή δουλειά για να αποκτήσει μορφή και νόημα. Τα διηγήματα του Μηλιώνη τα χαίρεσαι από αυτή την άποψη, περνούν την ντοπιολαλιά τελείως φυσικά, φτάνουν στο σήμερα από το Πωγώνι στο Γιορκ, με μια υπόγεια γλύκα, κι ας μιλά για τον Πόλεμο, κι ας μιλά για τον Εμφύλιο, κι ας μιλά για όσα μας διαλύουν στη σύγχρονη ζωή.

"Πέρασαν άλλα τριάντα χρόνια από τότε. Σ' αυτό το διάστημα αναρωτιόμουν πώς διάβολο να μιλήσεις, πώς να συνεννοηθείς με τους άλλους , αφού- ναι, εντάξει, μιλάς πάνω κάτω την ίδια γλώσσα μ' εκείνους, όμως άλλα πράγματα έχει ο καθένας στον νου του, όταν μιλάει. Κι αν πεις για τον Αχέροντα, εκείνοι φαντάζονται πως θέλεις να πεις για Πλούτωνα και Περσεφόνη, και για τον νάρκισσο που μάζεψε μιαν άνοιξη στο λιβάδι του θανάτου. Κι άλλα τέτοια μυθολογήματα που τα 'χουν χορτάσει από τα παιδικά τους χρόνια- υποτίθεται. Φαντάζονται λοιπόν πως το 'χεις βάλει σκοπό της ζωής σου - της μίας και μοναδικής- να τους καθίσεις πάλι στο θρανίο και να τους γαρδουλώσειςτο κεφάλι, δάσκαλος καθώς είσαι. Κι ούτε μιλάς για τον Αχέροντα, που σήμερα τον διαβαίνουν οι τουρίστε, όταν ταξιδεύουν με το πούλμαν Κέρκυρα-Αθήνα, κάπου εκεί στον κάμπο του Φαναριού, την άλλοτε Αχερουσία και μες στην μεσημεριάτικη υπνηλία και την πλήξη, με μάτια που βοσκήσανε στους τόπους με τους γυμνιστές και τις άλλες παραλίες του νησιού, κοιτάζουν το φαράγγι, όπου ξεμπουκάρει το μυθικό ποτάμι των νεκρών.

    Το βλέπεις. Εσύ μιλάς για την πίσω μεριά, την αθέατη. Σαν να λέμε: την πίσω μεριά του θανάτου." 

Ο Μηλιώνης γεννήθηκε στο Πωγώνι, κι αυτός ο τόπος, κρύος και απόμακρος και ταυτόχρονα τόσο εντυπωσιακός, ποτισμένος με αίμα σε όλους τους πολέμους, τον ορίζει και στη γραφή. Εκεί, τα στοιχειά κι όλα τα μεταφυσικά στοιχεία μοιάζουν μέρος του τοπίου, παρεισφρέουν στα τραγούδια και τις σκέψεις. Ο θάνατος, είναι μερικές φορές το μικρότερο Κακό. Το θέμα είναι η λήθη. Για αυτό και η εμμονή του με τη φωτογραφία, γιατί με κάποιο τρόπο αποτυπώνει και δεν αποτυπώνει τη στιγμή. 

Αυτό το είδος γραφής που χαρακτηρίστηκε βαρύγδουπα ως «εξομολογητική απομνημόνευση» έχει τη δυνατότητα να σε μεταφέρει άμεσα στον τόπο και τον χρόνο∙ το βίωμα και το προσωπικό τραύμα γίνονται συλλογικά. Έχουμε στοιχεία νεωτερικότητας, σε πολλά σημεία μοιάζει αυτός ο αφηγητής, που διαμεσολαβεί στα κείμενα και μπορεί να τον μπερδέψεις με τον συγγραφέα, αλλά θα ήταν λάθος να κάνεις κάτι τέτοιο, να αφήνεται να μας λέει τις σκέψεις του σαν σε ροή συνείδησης. Σε άλλα, ο χρόνος κατακερματίζεται, κι είσαι άλλοτε στο παρόν, κι άλλοτε τριάντα χρόνια πριν. Και φυσικά έχουμε εξαιρετικά διηγήματα Ποιητικής, που μίλουν για την ίδια την τέχνη της γραφής, για τα πώς και τα γιατί του γραφιά.

Στην Ανθολογία από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, από τους Ζήρα, Κοτζιά, Χατζηβασιλείου τα διηγήματα είναι σωστά διαλεγμένα, αντιπροσωπευτικά και ταυτόχρονα απολαυστικά. Χρειάζονται τέτοια βιβλία, για να σπάνε οι ψευδαισθήσεις πως αυτή η λογοτεχνία, η ελληνική, δεν μας αφορά, πως δεν είναι μέσα στα ενδιαφέροντά μας. Όταν νιώθεις την αγνή ατόφια χαρά που δίνει ένα λογοτεχνικό κείμενο γραμμένο στη μητρική σου γλώσσα, καταλαβαίνεις τι χάνεται στη μετάφραση.

                               Κατερίνα Μαλακατέ

"Ανθολογία διηγημάτων", Χριστόφορος Μηλιώνης, εκδ. Μεταίχμιο, 2021, σ.365