"Ο Ιωσήφ ήρθε μετά", Φωτεινή Τσαλίκογλου

Ο Ιωσήφ ήρθε μετά, Φωτεινή Τσαλίκογλου, εκδ. Καστανιώτη

Ο Ιωσήφ είναι το Κακό. Γεννήθηκε στη θέση ενός άλλου μωρού και από την αρχή ξέσκισε τη μάνα του. Υπήρξε κακός, βασανιστής για τη μάνα και την αδελφή του, κυρίως για τη μάνα που τον λάτρευε ό,τι κι αν ήταν. Ο πατέρας πότε απών, πότε έστεκε και κοιτούσε, αυτός, ο φορέας του συλλογικού Κακού. Ο Ιωσήφ είναι η ενσάρκωση του κακού. Την ιστορία αφηγείται η αδελφή, η Θάλεια, που βλέπει τη μάνα της να ταλαιπωριέται κάθε μέρα και να καταλήγει σε έναν διπλό θάνατο, και τον πατέρα της, να αφηγείται ιστορίες από το παρελθόν, να τις φορτώνει, να τις στοιβάζει πάνω της. Ένας πατέρας ταυτόχρονα ήρωας και προδότης. Η μάνα του αυτοκτόνησε∙ κι εκείνου.

Το βιβλίο διερευνά ένα τραύμα βαθύ και ανομολόγητο, αυτό της ψυχικής ασθένειας, του φονιά. Η συγγραφέας το κάνει με λεπτότητα, και δεν βάζει το ψυχοθεραπευτικό άλτερ ίγκο της μέσα στις σελίδες, παρά μόνον την ύστατη ώρα. Απαντήσεις δεν υπάρχουν. Ίσως η μόνη απάντηση να είναι η ίδια η ανθρώπινη φύση και ο τρόπος που διαμορφώνονται οι σχέσεις μεταξύ μας, μια ισορροπία τρόμου στο πρεβάζι ενός μπαλκονιού και στα κλαδιά ενός δέντρου. Η ζωή και ο θάνατος δεν έχουν σημασία. Ούτε καν η ίδια η επιβίωση. Μόνο μία είναι η έγνοια, να γλιτώσει το παιδί, να μην είναι κακό, να μην είναι θύτης, να μην είναι θύμα, να μην είναι βασανιστής, να μην είναι βασανιζόμενος. Το μικρό μυθιστόρημα αρχίζει με ένα αγέννητο παιδί και τελειώνει με ένα αγέννητο παιδί. Οι συνθήκες δεν μοιάζουν. Μοιάζει όμως ίδια η επιταγή για προστασία και αγάπη, από μια κληρονομιά αβάσταχτη. Κλείνει με ένα άλλο, ξένο παιδί, πάλι δικό μας, να αγκαλιάζει το αρκουδάκι του.

Παρακολουθούσα στην αρχή την πλοκή με χλιαρό ενδιαφέρον, νόμιζα πως τα είχα ξαναδιαβάσει στο «Να μιλήσουμε για τον Κέβιν», ώσπου έφτασε στο κρεσέντο της η αφήγηση, τότε απαίτησε όλη την προσοχή μου, λαχταρούσα για λύτρωση. Και λύτρωση δεν ήρθε. Μόνο η καθημερινότητα, πεζή, ανομολόγητη, να σου λέει κάθε μέρα πόσο απέτυχες. Ο χρόνος, λένε, αμβλύνει τα πάθη. Ακόμα κι αν περιλαμβάνουν τόσους θανάτους; Είχα καιρό να διαβάσω βιβλίο της Φωτεινής Τσαλίκογλου, έφταιξε το αναγνωστικό μου μπλοκ των τελευταίων χρόνων, η περιρρέουσα αίσθηση πως η ελληνική λογοτεχνία δεν έχει βαθύ λόγο; Ό,τι κι αν έφταιξε, δικό μου το λάθος.

                                    Κατερίνα Μαλακατέ

Ο Ιωσήφ ήρθε μετά, Φωτεινή Τσαλίκογλου, εκδ. Καστανιώτη

"Έμβια όντα", Iida Turpeinen

Καταβρόχθισα τα έμβια όντα. Ξέρω, αυτή η φράση δεν ακούγεται ωραία, αν και ισχύει εδώ που τα λέμε, μιας και οι άνθρωποι είμαστε παμφάγοι. Ένα βιβλίο που στο οπισθόφυλλο λέει κάτι για μια θαλάσσια αγελάδα, αυτά τα «Έμβια όντα» καταβρόχθισα, μέσα σε δυο μέρες, αν και πρόκειται για ένα μυθιστόρημα με εκατοντάδες πραγματολογικά στοιχεία, που κάποια θα σε σταματήσουν για να τα ψάξεις, κι άλλα θα τα αγνοήσεις αδημονώντας να φτάσεις στο τέλος.

Μα το τέλος δεν είναι ρόδινο, ποτέ δεν είναι ρόδινο για τα είδη που εξαφανίζονται.
Στο μυθιστόρημα όλα ξεκινούν με την αποστολή του Μπέρινγκ κι έναν επίπονο φυσιοδίφη, τον Γκέοργκ Βίλχελμ Στέλερ. Υπάρχουν ακόμα χιλιάδες ακαταλογογράφητα πουλιά και ζώα στις νέες χώρες, πρέπει να τα πιάσεις, να τα σκοτώσεις, να τα ταριχεύσεις, να τα σκιτσάρεις, κι όλα αυτά παλεύοντας στην αφρισμένη θάλασσα. Ο Μπέρινγκ θα πεθάνει στο νησί που ανακάλυψαν κατά λάθος, κοντά στον Πορθμό που ανακάλυψαν κατά λάθος κι έπειτα ονόμασαν με το όνομά του, νήσος του Μπέρινγκ, Βερίγγειος Πορθμός. Εκεί ανακάλυψαν ένα γιγαντιαίο σειρηνοειδές, τη «θαλάσσια αγελάδα» που όλοι οι φυσιοδίφες μιλούσαν για αυτή, αλλά αρκετοί τη θεωρούσαν μύθο (όχι αστικό προφανώς).

Κι έτσι η «θάλασσια αγελάδα του Στέλερ» θα έχει για πάντα το όνομα του Στέλερ κοτσαρισμένο στο όνομά της. Και θα εξαφανιστεί 27 χρόνια από την «ανακάλυψή της». Έχει την ατυχία να είναι άκακη και να έχει ωραίο κρέας. Αν και τις περισσότερες φορές τη σκοτώνουν άσκοπα, ως τρόπαιο.
Κι έπειτα θα πάμε σε άλλη ιστορία και σε άλλη, ακολουθώντας την πορεία της αγελάδας, ή μάλλον του σκελετού της, από την Αλάσκα ως την Φινλανδία. Στο τέλος θα δημιουργηθεί ένα μυθιστόρημα για την εξαφάνιση, τη ζωή και το θάνατο, την εξερεύνηση, την ανακάλυψη, την επιστήμη, και το περιβάλλον. Που θα μας εξηγήσει μεταξύ άλλων γιατί η προστασία του περιβάλλοντος είναι ένα τόσο νεωτερικό κόνσεπτ.

Η πολυπλοκότητα της αφήγησης, η εκτεταμένη έρευνα, η εξαιρετική ιδέα θα έφταναν να κρατήσουν το ενδιαφέρον μου ακόμα και σε μια non-fiction αφήγηση— κι εδώ κάποιες στιγμές το κείμενο μπαλατζάρει προς το non-fiction. Όμως αυτό που το κάνει μοναδικό είναι λογοτεχνία. Η δημιουργία πλοκής από την πληροφορία, ο λεπτός χειρισμός της γλώσσας και το χιούμορ της αφηγήτριας. Γιατί ξέρεις με σιγουριά πως αφηγείται μια γυναίκα για «αντρικά πράματα».
Η "θαλάσσια αγελάδα του Στέλερ" ανακαλύφθηκε το 1874, εξαφανίστηκε από την αλόγιστη θήρευση μόλις 27 χρόνια μετά. Στο μυαλό του αναγνώστη στην αρχή αυτό το γεγονός μοιάζει να μην έχει συγκινησιακό φορτίο, μοιάζει «φυσιολογικό για την εποχή». Όμως όσο χωνόμαστε στις ιστορίες των ανθρώπων που προσπάθησαν να την προστατέψουν, ή έστω τα κόκκαλα και τη μνήμη της, τόσο τα διλήμματα μεγαλώνουν, έχουν να κάνουν με το τι είναι ηθικό και τι οικονομικά συμφέρον, με την υποκρισία της ανθρώπινης αγέλης, με την προστασία του ισχυρού με κάθε κόστος. Α, και με το πόσο κάθε μικρή συνεισφορά των γυναικών στην επιστήμη, ακόμα κι αυτών των γυναικών που τις θεωρούσαν αντικείμενα και δεν τις άφηναν να μάθουν πολλά πέρα από γραφή και ανάγνωση, συστηματικά αποκρύπτεται.

Τι άραγε κάνει αυτό το μυθιστόρημα από τη σχετικά νέα ακόμα Φινλανδή ΙΙντα Τουρπέινεν να ξεχωρίζει και να έχει ήδη προγραμματιστεί η μετάφρασή του σε πάνω από 25 χώρες; Ο ενθουσιασμός. Δεν είναι ούτε η 10ετής έρευνά της, ούτε τα πραγματολογικά στοιχεία. Είναι ο τρόπος που όλα αυτά μπλέχτηκαν στο μυαλό της και στο δικό μας, δημιούργησαν έναν χάρτη που μας οδηγεί σε βαθύτερα ερωτήματα για την ίδια την ανθρωπινότητα (τη φύση του ανθρώπου). Α, και η χρήση του ενεστώτα, ενός χρόνου εντελώς παρεξηγημένου που τυπικά μας ζητάνε να μην τον χρησιμοποιούμε ποτέ στις λογοτεχνικές αφηγήσεις, μα τελικά δημιουργεί τόσο καλά την αίσθηση του επείγοντος.

Η πρόβλεψή μου είναι πως τα σπουδαία βιβλία του καιρού μας θα προέρχονται και από αυτό το είδος. Βλέπουμε ήδη πολύ ενδιαφέροντα μυθιστορήματα με θέμα το περιβάλλον, ίσως όχι τόσο σοφιστικέ όσο τούτο εδώ, που μας δείχνουν τον τρόπο και τον δρόμο, όχι μόνον για τα cli-fi (που είναι κάπως περισσότερο δυστοπικά τα περισσότερα) αλλά και για το ιστορικό, το επιστημονικό κ.οκ. μυθιστόρημα.
Ήρθε η ώρα του του «μυθιστορήματος που μπλέκει το πραγματολογικό με το μυθοπλαστικό» να ανθίσει. Χμ, οκ, το έκανε κι ο Ιούλιος Βερν 150 χρόνια πριν, αλλά με καταλαβαίνετε.

                                    Κατερίνα Μαλακατέ


'Εμβια όντα, Iida Turpeinen, ,μτφ. Βίκυ Αλυσσανδράκη, εκδ. Ίκαρος

Τα αυτοβιογραφικά στοιχεία στον Ντέιβιντ Κόπερφιλντ

Είναι το «Ντέιβιντ Κόπερφιλντ» ένας από τους παππούδες του σημερινού autofiction; Υπό μία έννοια, ναι, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα όπου ο συγγραφέας μετατρέπει τον εαυτό του σε μυθιστορηματικό ήρωα, δανείζεται κομμάτια της ζωής του και τα μετατρέπει σε πλοκή. Από την άλλη ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ, δεν είναι ένα αμιγώς αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Ο Κ. Ντ, κρατάει τον εαυτό του ως παλίμψηστο του Ντ.Κ., όμως δανείζει μόνο θραύσματα των προσωπικοτήτων των γύρω του στους υπολοίπους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες.

Αυτό που πιο πολύ από όλα τα άλλα μας θυμίζει ας πούμε το «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο» του Προυστ, είναι η ιδέα της υποκειμενικής μνήμης, της ρευστότητας της ανάμνησης, της επανεφεύρεσης του εαυτού, μέσα από την εξιστόρηση. Ο Ντίκενς το λέει ξανά και ξανά μέσα στην ίδια την αφήγηση, το βάζει το στόμα της κας Τρότγουντ, του ίδιου του πρωτοπρόσωπου αφηγητή, Ντέιβιντ: η ανάμνηση είναι βασισμένη στην πραγματικότητα, αλλά στην πραγματικότητα δημιουργείται κάθε φορά από το ποιος είναι αυτός που θυμάται.

Το «Ντέιβιντ Κόπερφιλντ», έτσι, δεν είναι απλά ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, αναδύεται από μέσα του η έννοια της ίδιας της μνήμης και του χρόνου. Κάτι που μάλλον δεν θα το περίμενε κανείς από ένα Βικτωριανό μυθιστόρημα του 1850, που δημοσιεύτηκε σε συνέχεις, χωρίς σαφή σκελετό από την αρχή, από τον Μάιο του 1849 έως και τον Νοέμβριο του 1850, και που οι άνθρωποι αγόραζαν κάθε επιφυλλίδα για μισή πένα, «κατεβάζοντας» έτσι την Υψηλή λογοτεχνία στο ανάστημα των φτωχών.

‘I know enough of the world now, to have almost lost the capacity of being much surprised by anything; but it is matter of some surprise to me, even now, that I can have been so easily thrown away at such an age. A child of excellent abilities, and with strong powers of observation, quick, eager, delicate, and soon hurt bodily or mentally, it seems wonderful to me that nobody should have made any sign in my behalf.’

Το παιδικό τραύμα του Ντίκενς, το ότι αναγκάστηκε στα 12 του να δουλέψει σε βιοτεχνία παπουτσιών για να συντηρήσει την οικογένεια, όσο ο πατέρας του ήταν φυλακή για χρέη, είναι το κομβικό γεγονός που καθορίζει τη ζωή και του Ντέιβιντ. Οι γονείς του Ντίκενς εμφανίζονται σε πολλούς χαρακτήρες, η μητέρα του στην αφελή και πανέμορφη μητέρα του Ντ.Κ., Κλάρα Κόπερφιλντ. Ο «θάνατος» της μέσα του όταν του ζήτησε να συνεχίσει να δουλεύει και να μην ξαναρχίσει το σχολείο, στο θάνατο της Κλάρας. Ο πατέρας του, Τζον Ντίκενς, στο πρόσωπο του πομπώδους κου Μικόουμπερ που φυλακίστηκε για χρέη, κι ίσως αργότερα στον καλόκαρδο αλλά θεότρελο κο Ντικ. Ο Ντίκενς θεωρούσε τους γονείς του ευτυχείς και ανέμελους, αλλά ανίκανους για γονείς.

Αυτό διαμόρφωσε και την ιδέα του περί γυναικών και γάμου, που τελικά κατέστρεψε και τον ίδιο και την γυναίκα του, Κέιτ Ντίκενς, που υπέφερε τα πάνδεινα στα χέρια του.

Στον Ντ. Κόπερφιλντ επανέρχονται τρία βασικά γυναικεία πρότυπα. Η Ντόρα και η Κλάρα, οι γυναίκες-παιδιά, που μπορείς να τις εκμεταλλευτείς ή να τις λατρέψεις. Η Ντόρα είναι βασισμένη στην πρώτη αγάπη του Ντίκενς, Maria Beadnell, και πώς φανταζόταν πως θα ήταν ο γάμος της μαζί του, αν το τολμούσε. Η Άγκνες, η ιδανική Βικτωριανή γυναίκα, που κρατάει άψογα το νοικοκυριό, είναι νουνεχής και φροντιστική και πάντα πανέμορφη. Και φυσικά η Μέγαιρα, όπως η κα Νταρτλ και η κα Μερντστόουν.

Ο Ντίκενς, που αγαπούσε τα του οίκου του, λένε πως ακόμα κι όταν έγινε διάσημος και πάμπλουτος έκανε εκείνος τα καθημερινά ψώνια για να μην τον κλέψει ο χασάπης, δημιουργεί στον Ντ. Κόπερφιλντ ξανά και ξανά ιστορίες για αυτό το θέμα, για γυναίκες που τα κατάφερναν κι άλλες όχι. Δυστυχώς για την Κάθριν Ντίκενς, που τον γνώρισε όταν ήταν ένα ανέμελο κορίτσι στα 18 της, (που έγραφε, ήταν ηθοποιός, φοβερή μαγείρισσα, εξέδωσε μάλιστα έναν οδηγό μαγειρικής όσο ζούσε), δεν τα κατάφερε να παραμείνει η ιδανική γυναίκα στα μάτια του.

Στην αρχή πήγαιναν ταξίδια, θέατρα, μιλούσαν για λογοτεχνία, ο Ντίκενς ήταν πανευτυχής, όπως ο Τραντλς στον Κόπερφιλντ. Αλλά μετά, η Κέιτ άρχισε να κάνει παιδιά, 10 ή 11 τον αριθμό επέζησαν έστω και λίγο, ενώ είχε τουλάχιστον 2 αποβολές. Ο δεύτερός του γιος γεννήθηκε το 1849, λίγο πριν αρχίσει ο Ντ.Κ. Η τρίτη τους κόρη γεννήθηκε το 1850, την ονόμασαν Ντόρα, από το μυθιστόρημα. Το μωράκι πέθανε 8 μήνες αργότερα.

Η Κάθριν χόντρυνε, έπαθε κατάθλιψη, ήταν μια μέγαιρα δίπλα στον λαμπερό σούπερ σταρ συγγραφέα, που έκανε ήδη παγκόσμιες περιοδείες. Το 1857, ο Ντίκενς την αντικατέστησε με την 18χρονη Νέλλυ (όταν ο ίδιος ήταν 45 χρονών, η Κέιτ 42, και η τελευταία τους κόρη, 18 χρονών). Και την κατασυκοφάντησε γράφοντας δακρύβρεχτες επιστολές και επιφυλλίδες στο Household Words, το εβδομαδιαίο περιοδικό του. Και της στέρησε τα παιδία της. Όταν πέθανε ο Κάρολος, ο κόσμος πίστευε πως είχε παντρευτεί μια ημίτρελη, χοντρή, ανάπηρη από τις πολλές γέννες. Όταν πέθανε η Κάθριν, που δημοσίως δεν μίλησε ποτέ κακά για κείνον, έδωσε στην κόρη της τις επιστολές τους, για να μάθει ο κόσμος πως πραγματικά αγαπήθηκαν.

Ο Ντέιβιντ Κόπερφιλντ ακολουθεί παρόμοια επαγγελματική πορεία με τον Κάρολο Ντίκενς, γίνεται δημοσιογράφος και συγγραφέας, ίσως όχι με την έξαλλη επιτυχία που είχε ο δημιουργός του. Όμως κυρίως έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με κείνον, την ιδιοφυία, την ικανότητα της ψυχογράφησης, τη λατρεία για τον Σαίξπηρ και το θέατρο, την δυνατότητα να συγκεντρωθεί και να γράψει τεράστια μυθιστορήματα, την αφέλεια και το τραύμα, τις επιπόλαιες φιλικές σχέσεις που φτάναν στα όρια της λατρείας. Ο C.D και o D.C. ερωτεύονταν με τον ίδιο τρόπο, την ιδέα αντί για τη γυναίκα.

Κι έχουν κοινά θέματα στα μυθιστορήματά τους, την μικροαστική Βικτωριανή ηθική, την παιδική εργασία, το γάμο, τον έρωτα, τα σχολεία, το δικαστικό σύστημα. Άλλωστε στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Ντέιβιντ Κόπερφιλντ, γίνεται σαφές πως ο Ντ.Κ. γράφει ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Ο Ντ.Κ. ως αναξιόπιστος αφηγητής της ιστορίας του, είναι και δεν είναι ο Κ.Ντ.

Ο Ντίκενς δήλωνε ανοιχτά πως από όλα τα μυθιστορήματά του, αυτό, το 8ο, ήταν το αγαπημένο του. Έγραψε, π.χ., στον πρόλογο της έκδοσης του 1857: 

“[]like many fond parents, I have in my heart of hearts a favourite child. And his name is David Copperfield".

Αν κάποιος του έλεγε πως γράφει autofiction, θα τον κοιτούσε ωσάν τον εξωγήινο. Το σίγουρο είναι ένα, στο "Ντέιβιντ Κόπερφιλντ" δένεται το πραγματικό με το φανταστικό, [«a very complicated weaving of truth and invention», έλεγε ο ίδιος] κι έτσι φτιάχνεται λογοτεχνία∙ του πιο μεγάλου ύψους.

                                     Κατερίνα Μαλακατέ

   

"Ντέιβιντ Κόπερφιλντ", Charles Dickens, μτφ. Άρης Σφακιανάκης- Ηρώ Σκάρου, εκδ. Κέδρος

Γιατί οι νέοι μας διαβάζουν λογοτεχνία και πώς να ξεπεράσουν αυτή την έξη.

[credits: Δημήτρης Δ.]

  

Η μανιώδης ανάγνωση λογοτεχνίας είναι έξις, χαρακτηριστική των καιρών μας και απειλητική για το σύνολο του ανθρωπίνου γένους. Το άτομο εθίζεται στην ανάγνωση μικρό, πιθανώς στην εφηβεία, χωρίς να παύουν να υπάρχουν περιπτώσεις εθισμού και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Αν και πρέπει να πούμε εδώ, πως όσο μεγαλώνει και ωριμάζει κανείς, οι πιθανότητες μειώνονται σημαντικά.

Επιχειρώντας να διερευνήσουμε τα αίτια του φαινομένου, θα πρέπει να ανατρέξουμε στις μικροποσότητες λογοτεχνικών κειμένων που ανευρίσκονται σε κάθε ελληνικό σπίτι, τη Μάνα της Περλ Μπακ, Τα άγουρα χρόνια, το Με και το Χωρίς οικογένεια, το Κάστρο, πιθανώς και τα Ψηλά Βουνά του Ζαχαρία Παπαντωνίου. Υπάρχει μια πιθανότητα να φταίει κι εκείνος ο σκληρόδετος τόμος του Λουντέμη με το εξώφυλλο στο κόκκινο της Βουργουνδίας∙ ή έστω ο Ζορμπάς.

 

[Στο σπίτι μου, ειρήσθω εν παρόδω, είχε άπειρα paperbacks Asimov και Philip Dick, ένα σωρό πετσοκομμένους Ιούλιους Βερν, και το Brave new world, το Doors of perception and hell και το 1984. Μάλλον για αυτό η δική μου περίπτωση είναι ανίατη. ]

 

Στη μανιώδη ανάγνωση οδηγούν συχνά τα τραύματα της παιδικής ηλικίας. Παιδιά παρατημένα από γονείς παραδομένους στην καλοκαιρινή μεσημβρινή ραστώνη, κατατρομοκρατημένα από τη φράση «Κιχ μη βγάλεις, στην έκοψα τη γλώσσα, κοιμάται ο μπαμπάς», βαριεστημένα από την 12^η φορά που ξεφύλλισαν τον Μίκυ Μάους τους. Μοναχικοί έφηβοι που κρύβονται από τους δυνάστες τους και κάνουν κοπάνα στους διαδρόμους της αχανούς βιβλιοθήκης του ιδιωτικού τους σχολείο με έναν Ντοστογιέφκσι στο χέρι [εεε, συγγνώμην παρασύρθηκα από την προσωπική εμπειρία, επανέρχομαι]. Για τη βαρύτητα της κατάστασης ευθύνονται σαφώς τα κλασικά, ο Ουγκώ, ο Ντίκενς, ο Ζολά, ο Τολστόι και ο Κοσμάς Πολίτης.

Αν η έξη στα σκληρά λεγόμενα αναγνώσματα επέλθει σε τρυφερή ηλικία υπάρχει περίπτωση η κατάσταση να είναι μη αναστρέψιμη. Το ανθρώπινο μυαλό – εάν δεν μπει ένα όριο από νωρίς –,  έχει ανάγκη τη μυθοπλασία. Καίτοι οι υγιώς σκεπτόμενοι νέοι μας καταναλώνουν κουτσομπολιό, ποδόσφαιρο, τηλεόραση και shorts στο Youtube ικανοποιώντας επαρκώς αυτό το βίτσιο, μικρή μερίδα του πληθυσμού εθίζεται στα μυθιστορήματα και τον Ευρωπαϊκό κινηματογράφο.

Όταν το άτομο περάσει από τα σκληρά στα μαλακά αναγνώσματα των καιρών, η κατάσταση είναι πια τραγική. Το ερώτημα «αυτό τώρα εγώ θα θυμάμαι πως το διάβασα αύριο;» και το χειρότερο, «αυτό τώρα θα το διαβάζουν σε εκατόν πενήντα χρόνια όπως εγώ τον Γκόγκολ μου;» βασανίζει τη σκέψη και δημιουργεί δυσφορία, κάποιες φορές οδηγεί έτι δε περαιτέρω και στην αγχώδη διαταραχή.

Εν ολίγοις, ο ύπουλος εθισμός στην ανάγνωση, ταλανίζει τη νεολαία μας. Οι νέοι μας παραμελούν τα διαβάσματα του σχολείου, μετατρέπονται σε αντικοινωνικούς παρίες, λοιδορούνται στις παρέες και συχνά αρνούνται να συμμορφωθούν στα κοινωνικά πρότυπα. Η μανιώδης ανάγνωση μυθιστορημάτων προάγει τον ατομισμό και εξάπτει τη φαντασία οδηγώντας σε φαντασιοκοπίες πως καθείς μπορεί να έχει προσωπική άποψη και το δικαίωμα να κυνηγήσει το όνειρο της προσωπικής ευτυχίας και γαλήνης. Αυτό βεβαίως είναι ένας κίβδηλος κόσμος, μακριά από την πραγματικότητα και την κοινωνία. Απομακρύνετε τα παιδιά από τα βιβλία. Αφήστε τα να εξερευνήσουν με χαρά την αγορά εργασίας.

                             

             Κατερίνα Μαλακατέ

James, Percival Everett

      https://www.booktalks.gr/logotexnia/amerikaniki-logotexnia/amerikaniki-pezografia/james.html

Είχα να απολαύσω μυθιστόρημα του Εβέρετ τόσο πολύ από τότε που πρωτοδιάβασα το Σβήσιμο πριν από περίπου μια δεκαετία. Ο Έβερετ δεν έκανε ποτέ ιδιαίτερες πωλήσεις στην Αμερική∙ η σκληρή, οργισμένη, βίαιη σάτιρά του μάλλον δεν καθόταν καλά στον μέσο Αμερικανό. Αν και είναι πολυγραφότατος— έχει στο ενεργητικό του κοντά 30 βιβλία στα 68 του χρόνια κι έχει πάρει άπειρα βραβεία—οριακά πουλούσε αρκετά αντίτυπα για να συνεχίζει να εκδίδεται από τον μικρό εκδοτικό με τον οποίο συνεργαζόταν. Τώρα όμως με το Τζέημς κάτι άλλαξε, τον «ανακάλυψαν», εκδίδεται από μεγάλους εκδοτικούς, ε πήρε και το Πούλιτζερ .

Το μυθιστόρημα με την πρώτη ματιά είναι μια επαναδιήγηση του Χακ Φιν του Μαρκ Τουέιν από την πλευρά ενός δευτερεύοντα χαρακτήρα, του σκλάβου Τζιμ. Όμως κανείς μάλλον θα το αδικούσε αν έμενε στην επιφάνεια, ο Έβερετ εδώ κωδικοποιεί και επανεφεύρει τη γνωστή ιστορία, φτιάχνει έναν στιβαρό χαρακτήρα στο πρόσωπο του Τζιμ, έναν ηγέτη που τον λένε Τζέημς.

Τυπικά ακολουθεί την πορεία του μυθιστορήματος του Τουέιν, η αρχή είναι όμοια, ο Τζιμ το σκάει, ο Χακ σκηνοθετεί το θάνατό του για να γλιτώσει από τον μέθυσο πατέρα του κ.ο.κ. Σε όσα κομμάτια ο Χακ και ο Τζιμ είναι μαζί, η πλοκή του μυθιστορήματος του Τουέιν κρατιέται απαρέγκλιτα, και μάλιστα αυτά είναι τα πιο κωμικά στιγμιότυπα. Όμως το βάθος που δίνεται στο James είναι άλλης διάστασης, και δεν είναι μόνον επειδή το τέλος είναι άλλο. Δεν αρκεί που βλέπουμε τα βασανιστήρια που υφίστανται οι σκλάβοι για να γίνει αυτό, ούτε ένας λιντσαρισμένος μαύρος γιατί έκλεψε ένα μολύβι. Είναι ο ίδιος ο κεντρικός χαρακτήρας που το επιβάλλει.

Ο Τζιμ, που στο Χακ Φιν, οριακά μιλάει κι είναι καλοκάγαθος γίγαντας, στο James είναι ένας έξυπνος άνθρωπος που έχει μάθει μόνος του στον εαυτό του να διαβάζει και να γράφει. Ο λάτρης της γλώσσας και λόγιος Έβερετ χρησιμοποιεί ένα λογοτεχνικό τέχνασμα, τη γλώσσα ως κώδικα όχι μόνον επικοινωνίας αλλά και κοινωνικής θέσης, συμπεριφοράς, υποταγής. Έτσι ο Τζιμ και οι υπόλοιποι σκλάβοι μιλούν το σκληρό ιδίωμα των μαύρων του Νότου μόνον μπροστά στους αφέντες, για να φαίνονται χαζοί και υποταγμένοι, ακίνδυνοι, ενώ μεταξύ τους μιλούν στο πιο ήπιο ιδίωμα των λευκών του Νότου.

Το μυθιστόρημα βασίζεται στον διάλογο και στη «μάσκα της γλώσσας». Στα σημεία που ο Τζιμ αφαιρείται και μιλάει στην κανονική του γλώσσα είναι σχεδόν σαν να μιλάει καθηγητής φιλολογίας ενώ όταν τον δαγκώνει ένας κροταλίας έχει παραισθήσεις με τον Βολταίρο και τον Τζον Λοκ. Έτσι η μετάφρασή του είναι πολύ δύσκολη στα Ελληνικά. Η μεταφράστρια Μυρσίνη Γκανά έπρεπε να κάνει μια επιλογή, είτε να υιοθετήσει μια ελληνική διάλεκτο για το κάθε ιδίωμα(κάτι όμως που θα επηρέαζε στο μυαλό του Έλληνα αναγνώστη τον τόπο και τον χρόνο) ή να βρει έναν τρόπο να καλύψει το τέχνασμα επαρκώς γιατί πάνω του βασίζεται μεγάλο κομμάτι της πλοκής. Αυτή η μεταφραστική δυσκολία υπάρχει βεβαίως σε όλους τους Αμερικάνους συγγραφείς του Νότου, προεξάρχοντος του Φώκνερ. Η λύση της μεταφράστριας δυστυχώς εδώ, ήταν να ακολουθήσει κατά γράμμα το αγγλικό πρωτότυπο, να «σπάσει» τη σύνταξη των ελληνικών, να χώσει όπου βρει συνδέσμους όπως το «που» και να γράφει πχ κυργία αντί για missusm (ούτε αυτό υπάρχει, αλλά στα αγγλικά δεν ακούγεται τόσο λάθος όσο αυτό το εκνευριστικό κυργία).

Ομολογώ πως μετά από λίγες σελίδες το ελληνικό κείμενο με κούρασε τόσο πολύ, που αγόρασα το αγγλικό σε e-book και το συνέχισα από εκεί. Το αγγλικό τρέχει, λόγω της πλοκής, η γλώσσα επιτελεί τον σκοπό της χωρίς να σε ενοχλεί πουθενά, και όσο άκουσα και από το audiobook είναι και απολαυστική. Τελικά τελείωσα το James σε λιγότερο από 48 ώρες στα αγγλικά.

Είχα καιρό να διαβάσω βιβλίο που να με συνεπάρει, να με κάνει να μην θέλω να το αφήσω από τα χέρια μου. Η εξυπνάδα του Έβερετ διαποτίζει το κείμενο, κάνει μασάζ στα εγκεφαλικά κύτταρα, χαίρομαι που ο πολύς κόσμος στην Αμερική θα τον μάθει μέσα από αυτήν την βιβλιάρα. Κι ας πήρε τόσα χρόνια για να γίνει ευπώλητος. Ο ίδιος βέβαια δήλωσε στο Night Show with Seth Mayers πως ελπίζει να το απαγορεύσουν για να τη σπάσει στις διάφορες επιτροπές λογοκρισίας.

                                           Κατερίνα Μαλακατέ

"Οι χήρες της Πέμπτης", Claudia Piñeiro

Η Κλαούδια Πινέιρο δεν είναι μια «νεαρή συγγραφέας». Γεννημένη το 1960, ασχολήθηκε αρχικά με τη δημοσιογραφία και ξεκίνησε να γράφει λογοτεχνία σχετικά αργά. Το 2005 εκδόθηκε το πρώτο της μυθιστόρημα, οι Χήρες της Πέμπτης, που έγιναν ταινία το 2009 (και πρόσφατα σειρά στο Νέτφιλξ), ενώ το «Η Ελένα ξέρει» βγήκε το 2007 μα δεν μεταφράστηκε στα Αγγλικά μέχρι το 2022, οπότε και ήταν shortlisted για το Man Booker. Αυτή η μετάφραση, η υποψηφιότητά της για το Booker, και η σειρά στο Νέτφλιξ, έκαναν την Πινέιρο γνωστή σε όλον τον λογοτεχνικό κόσμο.

Οι Χήρες της Πέμπτης είναι εκ πρώτης όψεως ένα κλασικό νουάρ, τρεις άντρες ηλεκτροβολημένοι από το καλώδιο του ενισχυτή—και νεκροί— σε μια πισίνα. Συνήθιζαν να βρίσκονται κάθε Πέμπτη βράδυ, αυτοί κι άλλος ένας, και να αφήνουν τις γυναίκες τους μόνες να πηγαίνουν κανένα σινεμά, που για αυτό είχαν το παρατσούκλι «οι Χήρες της Πέμπτης», μέχρι που το παρατσούκλι έγινε αλήθεια.

Το μυθιστόρημα είναι πολυφωνικό, βλέπουμε το κάθε γεγονός από διαφορετικούς αφηγητές, ενώ σε σημεία θυμίζει ένα κλασικό whodunit, γιατί η συγγραφέας διάλεξε έναν περιορισμένο χώρο για να τοποθετήσει την υπόθεση, ένα «ιδιωτικό προάστιο» για πλουσίους, που φυλάσσεται 24 ώρες το 24ωρο από ένοπλους φρουρούς, και όλοι είναι νεόπλουτοι CEO επιχειρήσεων. Οι γυναίκες νοιάζονται για την αρχιτεκτονική κήπων, τα παιδιά πηγαίνουν σε ιδιωτικά σχολεία και κάνουν ναρκωτικά, οι υπηρέτριες και το προσωπικά μπαίνουν τη γειτονιά από άλλη είσοδο μετά από εξονυχιστικό έλεγχο. Άρα κανένας «εξωτερικός» δεν θα μπορούσε να δολοφονήσει αυτούς τους άντρες. Οι ύποπτοι είναι μετρημένοι στα δάχτυλα των δυο χεριών.

Αυτό το «ιδιωτικό προάστιο», που τόσο βολεύει για την αστυνομική διάσταση της πλοκής, είναι στην ουσία ο πρωταγωνιστής, νοηματοδοτεί το κείμενο. Η Πινέιρο στέκεται κριτικά απέναντι στους νεόπλουτους ήρωές της, στα πάθια και τους καημούς τους μέσα στις πισίνες και τους ομοιόμορφους κήπους τους. Μερικές φορές φτάνει στα όρια του ανοιχτού σαρκασμού. Και χώνει το μαχαίρι στο κόκκαλο, έτσι απλά, με ένα νουαράκι για να περνά η ώρα.

Μέχρι τη μέση, αναρωτιόμουνα αν έχει νόημα να διαβάσω το βιβλίο, είμαι από αυτές τις άθλιες αναγνώστριες που ξέρουν πολύ γρήγορα τι έγινε με τους φόνους, ίσως για αυτό σπάνια απολαμβάνω τα whodunnit. Μετά όμως κατάλαβα, την πρόθεση, τους αντιπαθέστατους πρωταγωνιστές, την ψιλοβαρεμάρα και την αηδία που ένιωθα για αυτούς. Η Πινέιρο είχε πρόθεση, είχε λογοτεχνική πρόθεση και αυτό κάνει τα βιβλία σημαντικά.

Οι Χήρες της Πέμπτης είναι ένα εντυπωσιακό πρωτόλειο. Δεν είναι τόσο βαθύ βιβλίο όσο η Ελένα, αλλά σε βάζει να σκεφτείς ύπουλα για την κοινωνική διάσταση ενώ ψάχνεις να δεις τι έγινε. Η Κλαούδια Πινέριο είναι σήμερα η τρίτη πιο πολυμεταφρασμένη αργεντινή συγγραφέας σε όλον τον κόσμο∙ πρώτος είναι ο Μπόρχες, δεύτερος ο Κορτάσαρ. Εμείς εδώ στην Ελλάδα την ανακαλύψαμε αργά (να είναι καλά η Carnivora), αλλά νομίζω πως την αγαπάμε ήδη.

                                                       Κατερίνα Μαλακατέ

"Οι χήρες της Πέμπτης", Claudia Piñeiro, μτφ, Ασπασία Καμπύλη, εκδ. Carnivora 

"Αρχαία καλλιέργεια", Raduan Nassar

                                                

https://www.booktalks.gr/logotexnia/ispaniki-ispanofoni-kai-portogaliki-logotexnia/ispaniki-kai-ispanofoni-pezografia/portogaliki-logotexnia/vrazilianiki-pezografia-muthistorima/arxaia-kalliergeia.html

O Ραντουάν Νασάρ γεννήθηκε το 1935 στο Σάο Πάολο, παιδί μιας δωδεκαμελούς οικογένειας, από Λιβανέζους γονείς. Εμφανίστηκε στα βραζιλιάνικα γράμματα σαν κομήτης, έγραψε μονάχα την Αρχαία καλλιέργεια (1975), τη νουβέλα Ένα ποτήρι οργή (1978) και κάποια διηγήματα. Το 1984 αποσύρθηκε στο κτήμα του κι έζησε καλλιεργώντας τη γη. Το αποτύπωμά του όμως στην λογοτεχνία της χώρας είναι έντονο και θεωρείται από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς της Βραζιλίας.

Η Αρχαία καλλιέργεια είναι μυθιστόρημα βαθύ, με συνεχείς αναφορές στη Βίβλο και τις αρχαίες τραγωδίες, ένα βιβλίο ιδιαίτερης γλωσσικής ομορφιάς. Η γλώσσα πρωταγωνιστεί, είναι μέρος της ιστορίας, το ύφος καταλαμβάνει μεγαλύτερο χώρο από όσο συνήθως, γίνεται ταυτόχρονα μέσω βασανισμού και λύτρωσης του αναγνώστη. Η κεντρική ιστορία μοιάζει με αυτή του Άσωτου Υιού. Ένας γιος φεύγει από την πατρική εξουσία, από τον «νόμο, την τάξη και την ηθική» γιατί δεν αντέχει, ταυτόχρονα όμως δεν αντέχει ούτε τον εαυτό του, γιατί έχει αισθήματα για την αδελφή του. Καιρό μετά, ο αδελφός του τον ξαναβρίσκει και τον ξαναρουφά στην οικογένεια. Το Οιδιπόδειο, το τι είναι Ηθικό και τι είναι νόμιμο, οι όροι της Εξουσίας και ποιοι μπορεί να την ασκούν πάνω μας και με ποιο τρόπο, γίνονται το όχημα για να μιλήσει ο συγγραφέας μέσα από το ατομικό για το συλλογικό, για την ίδια την κοινωνία.

Η μετάφραση της Αθηνάς Ψυλλιά μοιάζει άθλος, όχι μόνον γιατί είναι πολύ ιδιότυπη η χρήση της γλώσσα, των σημείων στίξεων, κ.ο.κ. μα γιατί το κείμενο μιλά κυρίως μέσα από τις σιωπές, μέσα από αυτά που δεν λέγονται, και απαιτεί μεγάλη αυτοσυγκράτηση από τον μεταφραστή να μην αρχίσει να επεξηγεί στη δεύτερη γλώσσα. Βέβαια, η εντυπωσιακή θητεία της Αθηνάς Ψυλλιά στην μετάφραση του μεγαλύτερου μέρους του έργου του Ζοζέ Σαραμάγκου, μάλλον ήταν εχέγγυο για το αποτέλεσμα σε αυτό το τολμηρό εγχείρημα.

                                                                           Κατερίνα Μαλακατέ

Υ.42 Η μετάφραση της Αθηνάς Ψυλλιά πήρε το βραβείο του LEA για τα βιβλία που εκδόθηκαν το 2024

Υ.Γ.42-2 Υπάρχει και αυτή η ταινιάρα https://www.imdb.com/title/tt0241663/

"Αρχαία καλλιέργεια", Raduan Nassar, μτφ. Αθηνά Ψυλλιά, εκδ. Πατάκη, 2024

Τα 10 πιο αγαπημένα μας μυθιστορήματα

 

Έχουν περάσει πολλά χρόνια από την πρώτη φορά που σε αυτό το blog ζητήσαμε να φτιάξετε λίστες με τα 10 πιο αγαπημένα σας λογοτεχνικά βιβλία, και νομίζω πως καλοκαιράκι είναι, λίγες λίστες δεν έβλαψαν ποτέ κανέναν. Να σας πω μόνο πως δεν μας αξίζουν λίστες με βιβλία που θα θέλαμε να διαβάσουμε, ή βιβλία που θα μας κάνουν να φαινόμαστε πιο ψαγμένοι, μας αξίζουν μόνο λίστες με βιβλία που γουστάρουμε τρελα. 

Γράψτε εδώ στα σχόλια ή στην αντίστοιχη ανάρτηση στο group μας στο Facebook τα δέκα πιο αγαπημένα σας μυθιστορήματα (μην κλέβετε, σας βλέπω, δέκα είπαμε) και απολαύστε και τις λίστες των υπολοίπων. 

Στο τέλος του Ιουλίου θα βγάλουμε επισήμως αποτελέσματα, σας απειλώ. 

  

"Σπάνιο να σου τύχει καλός άνθρωπος", Flannery O' Connor

https://www.booktalks.gr/logotexnia/amerikaniki-logotexnia/amerikaniki-pezografia/amerikaniki-pezografia-diigima/spanio-na-sou-tuxei-kalos-anthropos.html

Το να μιλήσει κανείς για το έργο της Φλάνερι Ο' Κόνορ χωρίς να μιλήσει για τη ζωή της μοιάζει παράταιρο. Για τους περισσότερους συγγραφείς λέμε πως αφήνουμε το έργο τους να μιλήσει, για αυτή την κυρία όμως, πως θα μπορούσε να μην πει κανείς πως πέθανε μόλις στα 39 της (τι στο καλό θα είχε γράψει άραγε αν δεν την είχε φάει ο λύκος) κι ήταν μια γυναίκα βαθιά θρησκευόμενη, πάντα σε συνομιλία με έναν θεό που φαίνεται καθόλου να μην ταιριάζει στο αδηφάγο χιούμορ της και που δεν γλιτώνει ούτε κι αυτός από το σαρκασμό της. Μια γυναίκα που έζησε μια συμβατική ζωή κι ας προσπάθησε μανιασμένα να ξεφύγει από αυτήν και που οι επιστολές της, εκτός από ένα άτομο ευφυές δείχνουν κι ένα άτομο που δεν διστάζει να πει την γνώμη του όσο άσχημη κι αν είναι. Είναι περιώνυμη εξάλλου για τη ρατσιστική φράση “I don’t like negroes”. Και όχι δεν υπάρχει δικαιολογία.

Αυτός ο ρατσισμός δεν φαίνεται τόσο πολύ στα γραπτά της, που ισορροπούν ανάμεσα στον Φώκνερ και τον Πόε, μερικές φορές υπερβαίνοντάς τους – ναι ξέρω τι ιεροσυλία ξεστομίζω, δεν είμαι καμιά νιούφισσα. Η Φλάνερι Ο Κόνορ έγραφε και διάβαζε βιβλία «όχι για να φύγει από την πραγματικότητα, αυτό θα ήταν ανόητο, αλλά για να βουτήξει μέσα της». Με έναν τρόπο αυτό είναι αλήθεια, γιατί ενώ προσπάθησε να ξεφύγει από την νοοτροπία και τη μικρότητα του Νότου, πήγε στο διάσημο Iowa Workshop και φαινόταν πως θα μείνει για πάντα στη Νέα Υόρκη, η αρρώστια, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, την έκανε να ξαναγυρίσει με πατερίτσες στη μαμά της και στις φάρμες του Νότου, στον προτεσταντισμό του νότου, αυτή μια Καθολική με βαθιά πίστη. “Θέε μου, βοήθησε με να γίνω συγγραφέας για να σε προσεγγίσω καλύτερα», γράφει στις περιβόητες προσευχές της.

Διαβάζοντας τα διαβολικά διηγήματα της Ο' Κόνορ, με το γκροτέσκο χιούμορ και την κοφτερή ματιά, διηγήματα που γράφτηκαν 70 χρόνια πριν, ξέρεις με σιγουριά γιατί η Αμερική του σήμερα βγάζει και ξαναβγάζει τον Τραμπ. Άθελα της, γιατί δεν φαινόταν συνειδητά να την αφορούν τα πολιτικά ζητήματα, φτιάχνει έναν κόσμο βαθιά πολιτικό, όπου ο ρατσισμός υφέρπει έναντι όποιου είναι αδύναμος. Στον “Πρόσφυγα”, οι λευκοί υπηρέτες σνομπάρουν τους μαύρους και οι μαύροι τους Πολωνούς μετανάστες, και μας δείχνει πως η αμορφωσιά και η εξουσιά σε οδηγούν στο να πατήσεις κυριολεκτικά κάτω αυτόν που θεωρείς κατώτερο.

Σε όλα τα διηγήματα κυριαρχεί η μητρική φιγούρα, ναρκισιστική, καθηλωμένη στις βεβαιότητες της αμάθειας, του κουτσομπολιού, αλλά ταυτόχρονα δυναμική, που τα «ξέρει όλα» και τα αναλαμβάνει όλα, και ταυτόχρονα καταπιέζει τις ζωές όλων των γύρω, κυρίως των παιδιών της. Μια μητέρα που ακόμα και όταν τους οδηγεί όλους στον θάνατο, προσπαθεί ακόμα να σώσει το τομάρι της. Τι μου θυμίζει, τι μου θυμίζει...

Νομίζω πως το άλτερ ίγκο της ίδιας της Ο' Κόνορ το είδα σε ένα διήγημα που στα ελληνικά έχει τον ατυχή τίτλο «Ευτυχές γεγονός» και στα αγγλικά τον ευφυή «A stroke of good fortune”. Η Χούλγκα, η κόρη, έχει σπουδάσει φιλοσοφία κι είναι άθεη, και έχει ένα ξύλινο πόδι και πρόβλημα στην καρδιά και για αυτό δεν μπορεί να είναι σε ένα πανεπιστήμιο μακριά, αλλά παραμένει με την ελεγκτική μάνα της. “Μέχρι που…”

Αυτό το «μέχρι που…» είναι το αξεπέραστο στα διηγήματα αυτά. Η Φλάνερι είναι σπουδαία στυλίστρια του λόγου, και σε πολλά σημεία θυμίζει Φώκνερ η χρήση της γλώσσας (για αυτό είναι και τόσο δύσκολη στη μετάφραση), και μεγάλη ψυχογράφος, όμως το βασικό ατού των διηγημάτων της είναι το τουίστ. Ό,τι διεστραμμένο, βίαιο, ακραίο και γκροτέσκο κι αν βάλεις με τον νου σου, αυτή έχει στο μυαλό της κάτι ακόμα χειρότερο.

Τυπικά η Φλάνερι ο Κόνορ, με τις ρατσιστικές ιδέες της, και τον καθολικισμό της, τη μανία της με τη «θεία χάρη» και πως «μας αφορά σε έναν μοντέρνο κόσμο», θα έπρεπε να μου είναι απεχθής. Αντιθέτως τη θεωρώ πολύ σπουδαία συγγραφέα, χωρίς φυσικά να της βρίσκω δικαιολογίες για όλα αυτά που γράφει στις επιστολές της. Εξάλλου από τα πιο τρυφερά και ταυτόχρονα κακοποιητικά διηγήματά της είναι το «Ψεύτικος αράπης», “the artificial niger”, ένα τερατώδες μνημείο της ανθρώπινης αμορφωσιάς και της ανασφάλειας που προκαλεί, της «ομάδας» που δημιουργεί απέναντι στο τέρας που είναι ο Άλλος.

                   Κατερίνα Μαλακατέ

"Σπάνιο να σου τύχει καλός άνθρωπος", Flannery O' Connor, μτφ. Ρένα Χατχουτ, εκδ. Αντίποδες

"Η τελειότητα", Vincentzo Latronico

   αγοράστε το εδώ: 

https://www.booktalks.gr/logotexnia/italiki-logotexnia/italiki-pezografia/italiki-pezografia-muthistorima/i-teleiotita.html

Η τελειότητα του Βιντσέντζο Λατρόνικο είναι ένα βιβλίο μορφής, και όχι πλοκής, γράφτηκε βασισμένο στα «Πράγματα» του Ζωρζ Περέκ, κι έτσι οι ήρωες του είναι μάλλον κάτι γενικόλογες καρικατούρες παρά χαρακτήρες μυθιστορήματος. Δεν μαθαίνουμε τίποτε για αυτούς, ούτε για την ιστορία, ούτε και για τη σχέση τους, δεν τους εξανθρωπίζει τίποτα, παραμένουν ανδρείκελα. Αυτός είναι άλλωστε και ο σκοπός του συγγραφέα, είναι σύμβολα μιας γενιάς που γοητεύτηκε από την εικόνα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, επένδυσε σε μια ινσταγκραμική ζωή και βρέθηκε να ψάχνει τον εαυτό της ανάμεσα στη λιτή μπεζ διακόσμηση από το ikea και τις στίβες που κρύβονταν στις ντουλάπες για να μην χαλάσουν τις φωτογραφίες. Το βιβλίο έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ο ίδιος ο Λατρόνικο έζησε στο Βερολίνο από το 2009 ως το 2023 ως ψηφιακός νομάς, και ξέρει εκ των έσω την κοινότητα των expats που περιγράφει.

Το κείμενο είναι γεμάτο ινσταγκραμικές περιγραφές (με μια τέτοια μακροσκελή περιγραφή ξεκινά στο κεφάλαιο του «Ενεστώτα»-- είπαμε βασίζεται στον Περέκ), που μου φαίνονται το ίδιο βαρετές ως λογοτεχνία και ως εικόνα, οι δυο ήρωες ζουν σε ένα διαμέρισμα στο Βερολίνο, που το νοικιάζουν πού και πού ως Airbnb ενώ στην πραγματικότητα δεν βγάζουν όσα λεφτά θα θελαν, δεν κάνουν πραγματικές σχέσεις παρά με άλλους expats, ζουν σε ένα ιδιόμορφο γκέτο με γουστόζικα καφέ και καλοσχεδιασμένα μπαρς, δεν μαθαίνουν Γερμανικά, μιας και κουτσομιλάνε κάτι universal αγγλικά και δεν ντρέπονται για αυτά. Νοιάζονται για τα δικαιώματα, το περιβάλλον, εφ’ όσον τίποτα από αυτά δεν τους αγγίζει. Μοιάζει να μην έχουν προσωπική ιστορία και να μην έχουν προσωπικότητα. Και καταλήγουν μόνοι.

Ομολογώ πως η ανάγνωση της Τελειότητας με άφησε δίβουλη, από τη μια καταλαβαίνω τι θέλει να πει για τη γενιά μας (ίσως και για τους λίγο νεότερους από μας Millenials), από την άλλη βαριέμαι τις γενικεύσεις και την καταστροφολογία για μια γενιά συλλήβδην, και δεν πιστεύω επ’ ουδενί πως οι άνθρωποι είναι καρικατούρες. Zούμε κάτι πρωτόγνωρο που δεν μπορούμε να το ακόμα να το κατανοήσουμε πλήρως, το διαδίκτυο ορίζει τη ζωή μας πολύ περισσότερο από όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε, άλλωστε αυτή η γνώμη ανεβαίνει σε ένα blog, θα ήταν τουλάχιστον αστείο να ισχυριστώ το αντίθετο.

Αγαπώ τη λογοτεχνική φόρμα, κι αυτό το βιβλιαράκι έχει πολλή από αυτή, όμως αγαπώ και τις ιστορίες, κι απ’ αυτό δεν έχει καθόλου. Μου αρέσει το παιχνίδι με τους χρόνους στην αρχή, που μετά παραμένει αυτό, απλά ένα προβλέψιμο παιχνίδι, δεν φτάνει με κανέναν τρόπο την ιδιοφυία του Περέκ. Το βιβλίο είναι υποψήφιο για το Booker 2025, μα κάτι μου έμεινε λειψό, σαν να μην εμβαθύνει αρκετά, να μένει στην επιφάνεια, για κάτι τόσο σημαντικό και σύγχρονο. Το διάβασα σε μία μέρα, είναι μικρό και δεν χάνεται η συνοχή του, μα είναι μυθοπλασία, είναι μέτα- μυθοπλασία, δεν μπορώ με σιγουριά να ξέρω. Ούτε καν το πιο απλό, αν μου άρεσε ή όχι, δεν μπορώ να αποφασίσω.

                                                   Κατερίνα Μαλακατέ

"Η τελειότητα", Βιντσέντζο Λατρόνικο, μτφ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Loggia 

Μπέρτα Ίσλα, Javier Marías

Ο Χαβιέ Μαρίας πήρε θέση ανάμεσα στους αγαπημένους μου από τότε που διάβασα το πρώτο του βιβλίο κοντά 15 χρόνια πριν. Πιθανότατα ο σπουδαιότερος Ισπανός συγγραφέας των τελευταίων χρόνων, μας άφησε νωρίς το 2020 στα 70 του, ειδάλλως θα είχε πάρει με σιγουριά το Νόμπελ. Ταυτόχρονα ευπώλητος και κουλτουριάρης, υπήρξε χαρακτηριστική φιγούρα των ισπανικών γραμμάτων, έγραψε 17 μυθιστορήματα και αμέτρητα άρθρα, διηγήματα, δοκίμια. Από πολύ μικρός καταβρόχθιζε αυτό που αγαπούσε πιο πολύ, ταινίες και λογοτεχνία κι έγραψε το πρώτο του μυθιστόρημα μόλις στα 17.

Ο τρόπος γραφής του, σπειροειδής και κυκλικός, δημιουργεί συνεχώς την αίσθηση κατόπτρων και αντικατοπτρισμών. Ο λόγος του μακροπερίοδος, με την κάθε πρόταση να καταλαμβάνει πάνω από μια σελίδα, βγάζει τελικά πάντα νόημα. Γιατί αν άλλοι συγγραφείς προσπαθούν να προσεγγίσουν την πραγματικότητα, αυτός προσπαθεί να μας δώσει μια καταγραφή της ανθρώπινης σκέψης, όπως η αγαπημένη του Βιρτζίνια Γουλφ ∙και τα δυο έργα ευγενή, και άκρως λογοτεχνικά, αλλά ανέφικτα. Ο Μαρίας αποτυγχάνει με απαράμιλλη χάρη.

Εδώ χοροπηδάει γύρω από την αφηγηματική φωνή, που πότε μιλά από την πλευρά της πρωταγωνίστριας, Μπέρτα Ίσλα, πότε από την πλευρά του άντρα της Τομάς Νέβινσον κι άλλοτε γίνεται στριφνή και παντογνωστική. Με χιούμορ και ελαφρότητα, γράφει ένα κατασκοπευτικό μυθιστόρημα, που βέβαια δεν είναι κατασκοπευτικό, γιατί είναι μυθιστόρημα ενηλικίωσης, κι ένα campus novel και ένα μυθιστόρημα ποιητικής και τελικά ένα ψυχοβγάλτικο φιλοσοφικό μυθιστόρημα που μιλά για τη ζωή και τον θάνατο, ενώ ταυτόχρονα σε αποκοιμίζει με το πόσο ευκολοδιάβαστο είναι, πόσο γλυκιά είναι η διαδικασία της ανάγνωσης, πόσο δεν θες να το αφήσεις από τα χέρια σου.

Η Μπέρτα Ίσλα ερωτεύεται ήδη από το σχολείο τον δίγλωσσο Τομάς Νέβινσον, μισό Άγγλο, μισό Ισπανό, και ξέρει από νωρίς πως ο στόχος της ζωής της είναι να τον παντρευτεί. Κι αυτός τον ίδιο στόχο έχει, αλλά όταν φεύγει στην Οξφόρδη, τα πράγματα στη ζωή τους παίρνουν μια κάπως ανεξέλεγκτη τροπή. Η διγλωσσία του Τομ, η παθητικότητά του, η αδυναμία του να πάρει ουσιαστικές αποφάσεις για τη ζωή του, τα παιδιά τη γυναίκα του, η έννοια του άπατρι, που δεν μπορεί να σταθεί πουθενά, ούτε σε γλώσσα, ούτε σε χώρα, ούτε σε οικογένεια, ούτε σε σύντροφο, ούτε σε παιδιά, γίνονται σχεδόν το κεντρικό θέμα του βιβλίου.

Σχεδόν, γιατί τα θέματα είναι τόσα πολλά που θα αδικούσαμε ένα άλλο, πιο κομβικό. Το μυθιστόρημα είναι κατασκοπικό, με έναν τρόπο που μάλλον θα έκανε τον ΛεΚαρέ να ντρέπεται, δεν έχει ούτε μια στιγμή πραγματικής δράσης, πραγματεύεται τον έρωτα και τις μακροχρόνιες σχέσεις, με ακατάλυτη δύναμη, το ερώτημα «Γιατί δεν φεύγει η Μπέρτα Ίσλα, γιατί δεν «φτιάχνει» τη ζωή της, γιατί δέχεται τα μυστικά και τα ψέματα, γιατί δεν αφήνει τον Τομ να πεθάνει, ακόμα κι αν δεν υπάρχει πτώμα, αιωρείται συνεχώς πάνω από όλη της ιστορία. Και μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν είναι καλύτερη μια αλήθεια φτιασιδωμένη, που μοιάζει πολύ με φαντασίωση και ψέμα, ή μια αλήθεια γυμνή, άσχημη που συνέχεια σου θυμίζει την προδοσία.

Ο Μαρίας, σε βάζει να βυθιστείς στην ιστορία και την Ιστορία, λεπτομέρεια τη λεπτομέρεια, γιατί εύκολες απαντήσεις δεν υπάρχουν, και αυτό που μοιάζει εξωτικό, μιλάει τελικά για την ίδια τη ζωή μας, γιατί μένουμε σε πεθαμένες μακροχρόνιες σχέσεις, ακόμα κι ο άντρας μας δεν είναι κατάσκοπος. Κι είναι τελικά σπαταλημένες αυτές οι ζωές, ή είναι απλά η ζωή έτσι. Και, μήπως τελικά το πολιτικό παίζει ρόλο κομβικό σε αυτό που είναι ο καθένας μας. Υπάρχει αίσθηση εαυτού και ταυτότητας εκτός χρόνου και τόπου;

Οι λογοτεχνικές αναφορές πετάγονται από παντού είναι οργανικό μέρος του κειμένου ακόμα κι όταν μιλάει ο αρχικατάσκοπος, όλοι ξέρουν οκτώ καντάρια λογοτεχνία, ο Μαρίας είναι τόσο λόγιος που δεν καταλαβαίνει ή δεν θέλει να καταλάβει την αντίφαση, για αυτό βάζει και πολλά από τα γεγονότα να συμβαίνουν στην Οξφόρδη.

Η Μπέρτα Ίσλα είναι το προτελευταίο βιβλίο του συγγραφέα πριν πεθάνει. Το τελευταίο ονομάζεται Τομάς Νέβινσον και το αναμένουμε με λαχτάρα στα ελληνικά. Γιατί ο Τομ, άλτερ ίγκο του ίδιου του συγγραφέα που ποτέ δεν στέριωσε σε μια μακροχρόνια σχέση, υπήρξε περιώνυμος γυναικάς, και πέθανε δίχως να έχει «νόμιμα» παιδιά, αφηγηματικά έχει φωνή σε αυτό το μυθιστόρημα, πιθανώς όμως ουσιαστικά θα μας μιλήσει στο επόμενο.

                Κατερίνα Μαλακατέ

"Μπέρτα Ίσλα", Χαβιέ Μαρίας, μτφ. Χριστίνα Θεοδωροπούλου, εκδ. Πατάκη 

"Το Σαράκι", Layla Martínez

«Φεμινισμός του τρόμου» ή φεμινιστικός τρόμος, ή απλά τρόμος σε ένα κόσμο που μάλλον ακόμα δεν είναι πολύ φεμινιστικός και το κυνήγι μαγισσών δεν έχει τελειώσει, κάθε άλλο. Αυτό είναι το Σαράκι. Τρόμος υπαρξιακός, για την ίδια τη γυναικεία υπόσταση, για τις σκιές που περνούν από γενιά και γενιά και τραύματα που εγγράφονται τόσο βαθιά, γίνονται δικά μας, είναι εδώ και μας στοιχειώνουν. Τρόμος για μια πατριαρχία κακοποιητική, ύπουλη, που κρύβει τα κοφτερά της δόντια και μας προστάζει να τα κρύψουμε κι εμείς, ακόμα και στο μοναδικό μας καταφύγιο, μέσα στο ίδιο μας το σπίτι. Ένα σπίτι που τα φαντάσματά του είναι όλα άντρες και τα «τέρατα» όλα γυναίκες.

Η Λάιλα Μαρτίνεθ γεννήθηκε στη Μαδρίτη το 1987, κι έγραψε το Σαράκι το 2021, ένα ημι-αυτοβιογραφικό βιβλίο για το μητρικό της σπίτι στη Μάντσα, για τη γιαγιά, τη μάνα της, την ίδια, για τον νταβατζή παπού της. Το σπίτι υπάρχει, βρυχάται όλο φαντάσματα, ξερνάει τα μυστικά του στους τοίχους, σε εγκλωβίζει εκεί, στην κοινωνική σου τάξη— όλες οι γυναίκες της οικογένειας είναι προορισμένες να γίνουν υπηρέτριες—, στην αδικία, την καταπίεση, τον εγκλεισμό. Το Σαράκι είναι γραμμένο παραληρηματικά, με δυο αφηγηματικές φωνές, πότε αναλαμβάνει την αφήγηση η γιαγιά, πότε η εγγονή, που τελικά συγκλίνουν στο βασικό: την εκδίκηση για όλα όσα έχουν υποστεί οι (φτωχές) γυναίκες ανά τους αιώνες.

Ο τρόμος είναι παραδοσιακά ένα ανδροκρατούμενο είδος, οι γυναίκες σε αυτά τα βιβλία και τις ταινίες είναι είτε αφελείς και τις τρώει το τέρας, είτε πανέμορφες και φαμ φατάλ. Στο φεμινιστικό τρόμο όλα αντιστρέφονται, πρωταγωνίστριες είναι οι γυναίκες, μιλούν για θέματα που μας αφορούν, για τη μητρότητα, το διαγενεακό τραύμα, τη βία, για το σκύψιμο του κεφαλιού έναντι στην εξουσία (των αντρών ή των πλουσίων).

Το Σαράκι, με την ιδότυπη χρήση της γλώσσας, και της στίξης, ταυτόχρονα τελείως ταπεινή, αλλά λογοτεχνικά ασφυκτική, είναι ένα βιβλίο που σε στραγγαλίζει, αργά και βασανιστικά, σου θυμίζει πως υπάρχουν ακόμα πολλά να κερδηθούν, πολλά να αλλάξουν. Και στο τέλος, δείχνει τον τρόπο, η λύση είναι να αποδοθεί δικαιοσύνη, να πεθάνει η εξουσία, οι εξουσιαστές και οι απόγονοί τους. Η ηρωίδα παίρνει εκδίκηση από το τέρας - το ταξικό και φυλετικό τέρας της εξουσίας- και στην πορεία γίνεται κι η ίδια τέρας. Καμία επανάσταση, καμία αλλαγή, δεν είναι αναίμακτη. Στο μυαλό μας έρχεται το Πέδρο Πάραμο, το Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα, τα στοιχειωμένα σπίτια της Σίρλει Τζάκσον. Ο τέρας είναι εκεί που θα έπρεπε να είναι το ησυχαστήριο μας.

Η μετάφραση της Ασπασίας Καμπύλη ακολουθεί τον ρυθμό και την ένταση του πρωτοτύπου, αποτυπώνει τον θυμό που βράζει, την οργή που πρέπει να βρει τρόπο να εκτονωθεί. Ο Έλληνας αναγνώστης δεν χάνει τίποτα από το ύφος και το περιεχόμενο, ταυτίζεται, νιώθει το διαγενεακό τραύμα στο πετσί του. Η Ασπασία Καμπύλη τα τελευταία χρόνια μάς έχει δώσει εξαιρετικές μεταφράσεις, ειδικά μέσα από τις εκδόσεις Carnivora, όπου είναι και η συνεκδότρια (μαζί με την κόρη της, Μυρτώ Στείρου). Οι εκδόσεις Carnivora, έφεραν νέα πνοή στην ελληνική παραγωγή βιβλίων, δίνοντας από την αρχή το στίγμα τους, ισπανόφωνο και πορτογαλόφωνο νουάρ, ένα νέο νουάρ που «τσιτώνει» τόσο τα όρια του είδους, με βιβλία όπως Η Ελένα ξέρει και το Σαράκι που ανοίγουν νέους δρόμους στην παγκόσμια λογοτεχνία.

Κατερίνα Μαλακατέ

"Σαράκι", Λάιλα Μαρτίνεθ, μτφ. Ασπασία Καμπύλη, εκδ. Carnivora

"Αδύνατες πόλεις", Νίκος Μάντης

                                   

Αν κάπως έπρεπε να περιγράψω τις Αδύνατες πόλεις του Νίκου Μάντη, θα έλεγα πως είναι μια ωδή στη μυθοπλασία. Στη μυθοπλασία κάθε μορφής και είδους, από την υψηλή λογοτεχνία ως τα ευπώλητα της επιστημονικής φαντασίας, από τον Ταρκόφσκι ως το Walking dead, από την πιο τεκμηριωμένη επιστημονική θεωρία ως την ευτελέστερη θεωρία συνομωσίας, από τις θρησκείες ως την πιο φρικώδη αίρεση, από τον κόσμο των Ιδεών ως αυτόν της απολυτότητας της ύλης, από τον κομμουνισμό ως τον οργιώδη καπιταλισμό. Το μυθιστόρημα αυτό είναι η εποχή μας, η πραγματικότητα, όχι αυτό που έρχεται, μα αυτό που είναι εδώ και μας κοιτάει στα μάτια. Σαν άλλη Σεχραζάτ, ο Μάντης μας λέει 1000 και μία ιστορίες, με κεντρικό θέμα την ίδια τη ζωή και τον θάνατο— και την αθανασία ανάμεσά τους∙ την Εξουσία κι τον Έρωτα, ως υπέρτατες μορφές Αθανασίας.

Στο μεσοπρόθεσμο μέλλον, εκεί γύρω στο 2060, δυο παιδιά θαύματα, ο Ντεβέντρα Πούρι κι ο Βασίλι Ιγκνάτι έχουν φτιάξει μια εταιρία προσομοίωσης που ελέγχει τη ζωή των ανθρώπων, που ζουν πια σε θεματικά πάρκα, παίζοντας σενάρια, σαν το Westworld, και μετά αυτό εξελίσσεται σε ένα ακόμα πιο αιματηρό Matrix, για να καταλήξει ένα όνειρο μέσα στο όνειρο, μέσα στο Όνειρο, όπως το Inception, και τελικά να μοιάζει με hard boiled νουάρ του Ρέιμοντ Τσάντλερ, ή κάποιες φορές με το Wives of Stepford, κι όλο μαζί να παραπέμπει στο Στάλκερ, το σωστό το ορθόδοξο και μερικές φορές το άλλο το Χολιγουντιανό, με μια στάση από Άρχοντα των δαχτυλιδιών και Τζέημς Μποντ και Μάτια ερμητικά κλειστά.

Θα ήταν άραγε περήφανη η Μαίρη Σέλευ για τον Ντεβέντρα Πούρι ως Φρανκενστάιν του μέλλοντος; Ή θα τρόμαζαν ακόμα και τη γιαγιά της επιστημονικής φαντασίας τα αλλεπάλληλα τέρατα που δημιούργησε από τον εαυτό του και θραύσματα των ανθρώπων που αγάπησε, κόβοντας σαν άλλος Βόλντερμοτ την ψυχή του σε κομμάτια∙ σα συγγραφέας δηλαδή, γιατί αυτό κάνουμε, κόβουμε την ψυχή μας και τη δανείζουμε σε όλους μας τους ήρωες. Αν υπάρχει ψυχή.

Εκτός από μια προσπάθεια απεικόνισης της πραγματικότητας, μπροστά μας έχουμε κι ένα μυθιστορήματα ποιητικής.

Θα ήταν άραγε περήφανοι οι Ουλιπιστές για αυτές τις Αδύνατες πόλεις, που τόσο μας μπερδεύουν με τις Αόρατες του Καλβίνο, με την ίδια προσοχή και λεπτομέρεια χτισμένες για την αρχιτεκτονική του χρόνου και του χώρου, έτσι που μερικές φορές, παύει να πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος και ξεπηδά η Ιστορία. Κι ο Νταν Μπράουν, ίσως κι αυτός, ίσως κι ο Φίλιπ Πούλμαν που δάνεισε το Αληθειόμετρό του. Κι ο Μπόρχες με τον Σάμπατο, τι θα ένιωθαν για αυτόν τον μαίανδρο με τα πολλαπλά κάτοπτρα, μήπως στη στροφή θα ζητούσε εύρετρα κι ο Ζωρζ Περέκ; Μέχρι κι ο Γκοσποντίνοφ κάτι θα διεκδικούσε, μη γελιόμαστε.

Αν ο Νίκος Μάντης έγραφε στα Αγγλικά, τώρα θα ήταν υποψήφιος για το Μπούκερ. Το παιχνίδι με τον Χρόνο, τον Τόπο, τις πολλαπλές ταυτότητες, την επήρεια της Τεχνολογίας σε μια ζωή που δεν είναι ούτε τεχνητή ούτε φυσική πια, ο βαθύς υπαρξιακός τρόμος για το μέλλον της Ανθρωπότητας, σε 983 πυκνές σελίδες, που μέρος τους θα ζήλευε η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Μπολάνιο, ο Καμπρέ και λίγο ο Σαραμάγκου, δεν αφήνουν περιθώρια στον αναγνώστη να πάρει ανάσα.

Έχει σημασία να βρούμε όλες τις αναφορές; Σιγά να μην τις θυμάται κι ο ίδιος ο Μάντης. Σημασία έχει ο ίδιος ο λαβύρινθος, το παιχνίδι είμαστε εμείς. Οι ζωές μας ανώδυνες και μάταιες, σε μια αέναη υπαρξιακή λούπα, μέχρι να κρασάρει ο κεντρικός υπολογιστής και να μαυρίσουν όλα. Κι ίσως δεν έχει καν σημασία να πούμε πόσο οξυδερκής είναι αυτός ο συγγραφέας, που έπλεξε το γαιτανάκι και βγήκε, όχι αλώβητος, από τον σκυλοκαυγά με τον Μινώταυρο, όχι ακέραιος, ούτε κι αθώος, χωρίς απαντήσεις, και χωρίς ερωτήσεις σχεδόν, έβγαλε τον εαυτό του από τον λαβύρινθο του μυαλού του, στον λαβύρινθο της πραγματικότητας, έστησε ένα γιγάντιο καθρέφτη σαν γκιλοτίνα, κατέβασε τη λεπίδα και μας πήρε μαζί του στο λευκό. Μια λευκή τυφλότητα, σαν μαύρη γλίτσα, για το ποιο είναι τελικά το Καλό και ποιο το Κακό.

                                     Κατερίνα Μαλακατέ

"Αδύνατες πόλεις", Νίκος Μάντης, εκδ. Καστανιώτη

"Τα Μάγια", Hermann Broch

                                                      

Ο Χέρμαν Μπροχ εμφανίστηκε μεγάλος ηλικιακά στα λογοτεχνικά πράγματα. Γεννήθηκε το 1886, την Βιέννη της Αυστροουγγαρίας και αρχικά πήρε την κλωστοϋφαντουργική εταιρεία της πλούσιας οικογένειας του, παντρεύτηκε, έκανε έναν γιο. Το 1927 τα τίναξε όλα στον αέρα, πούλησε την επιχείρηση, ξεκίνησε να σπουδάζει φιλοσοφία, ψυχολογία και μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Το πρώτο του βιβλίο, η Τριλογία «Οι Υπνοβάτες» είναι ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που κίνησε το ενδιαφέρον τόσο των κριτικών όσο και των συναδέλφων του συγγραφέων –δεν συγκίνησε βέβαια ιδιαίτερα το ευρύ αναγνωστικό κοινό, να τα λέμε κι αυτά.

Ξεκίνησε να γράφει το δεύτερό του βιβλίο, τα Μάγια το 1935 και μέχρι το 1936 είχε τελειώσει την πρώτη εκδοχή του πρώτου τόμου (το προόριζε για τριλογία). Έγραψε και δεύτερη εκδοχή, εντωμεταξύ φυλακίστηκε από τον Χίτλερ το 1938, αποφυλακίστηκε με την παρέμβαση του Τζόυς, αυτοεξορίστηκε στην Αγγλία κι έπειτα στις ΗΠΑ και το χειρόγραφο έπειτα από σαράντα κύματα ξαναβρέθηκε στην κατοχή του. Το άλλαξε πάρα πολλές φορές, ο τίτλος άλλαξε πάρα πολλές φορές, τελικά εκδόθηκε το 1969, μετά τον θάνατο του, στη σημερινή εκδοχή και με τίτλο «Die Verzauberung», μάλλον περισσότερο «Η μάγευση» κατά κυριολεξία. Κάποιες φορές ήθελε να το ονομάσει Δήμητρα, άλλες το Μυθιστόρημα του Βουνού σε ευθεία αναφορά στην ελληνική μυθολογία ή το μυθιστόρημα του Τόμας Μαν, «Μαγικό βουνό». Αν και αν πρέπει να βρούμε άμεση αναλογία με το έργο του Μαν, θα πρέπει μάλλον να ανατρέξουμε στον Δρ. Φάουστους. 

Πρόκειται για την ημερολογιακή καταγραφή του γιατρού ενός ορεινού χωριού, όπου εμφανίζεται ένα τύπος ονόματι Μάριους Ράτι. Στην αρχή ο Ράτι φαίνεται περίεργος, ένας περιπλανώμενος ιεροκήρυκας που ζητά οι άνθρωποι να μην χρησιμοποιούν μηχανήματα, διατείνεται πως «ακούει το βουνό» που είναι γεμάτο χρυσάφι, ο μυστικισμός του φτάνει στα άκρα. Σιγά σιγά όμως, με άλλο κίνητρο ο καθένας, κάποιοι ονειρεύονται τον χρυσό, κάποιοι να διώξουν τον διπλανό τους, άλλοι απλά την εξουσία, οι χωριανοί μαγεύονται από τον Ράτι, αρχίσουν κρυφά ή φανερά να τον υποστηρίζουν, γίνονται «στρατός».

Το βασικό θέμα στα «Μάγια» είναι η ψυχολογία της μάζας, πώς ένα ολόκληρο χωριό μπορεί να μαγευτεί από έναν γοητευτικό τσαρλατάνο, να αφήσει κατά μέρος τη λογική και να ενστερνιστεί τον πιο ακραίο μυστικισμό. Η αναλογία με την άνοδο του Χίτλερ είναι ευθεία, μην ξεχνάμε και την εποχή, αν και θα μπορούσε να αφορά οποιονδήποτε λαοπλάνο – μοιάζει πολύ και με την εποχή μας, μη γελιόμαστε.

Ο Μπροχ είναι ένας συγγραφέας που λατρεύει την φιλοσοφία, και τον μοντερνισμό, στους Υπνοβάτες διασπά την πλοκή, έχει ολόκληρα φιλοσοφικά δοκίμια, στα Μάγια η πλοκή είναι μάλλον γραμμική, και όλα τα φιλοσοφικά κομμάτια κρύβονται στα πρόσωπα και στους διαλόγους. Ο αφηγητής γιατρός είναι η πλευρά της επιστήμης και της λογικής, ο μόνος πνευματικός άνθρωπος στο χωριό, που όμως έχει μεγάλο σεβασμό για τη Μάνα Γκίσον, που μοιάζει να διαφεντεύει το βουνό και να είναι βαθιά η πίστη της στο μεταφυσικό.

Η μάνα Γκίσον είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα φιγούρα, η εκπρόσωπος της μητριαρχίας, η θεά Δήμητρα, η θεά της Γης και όλων των ζωντανών, που αναγκάζεται να στείλει την Περσεφόνη της στον κόσμο των νεκρών. Και που για κάποιο λόγο έχει πάρει απόφαση πως η Εποχή της έχει τελειώσει

Και ο Ράτι, που βλέπουμε τόσο λίγο, αλλά η φιγούρα του δεσπόζει σε όλο το μυθιστόρημα. Υποκινεί τους χωριανούς να κάνουν μια ακραία θυσία. Κι έπειτα όλοι νιώθουν πως αυτό έπρεπε να γίνει, όλοι συνεχίζουν τη ζωή τους χωρίς καμία θλίψη. Για μένα, αυτό το δεύτερο μέρος, μετά τη θυσία είναι το σοκαριστικό. Μην ξεχνάμε πως εμείς διαβάζουμε την πρώτη εκδοχή του βιβλίου, αυτή που γράφτηκε το 1935, και προδικάζει τη συμπεριφορά της μάζας ακόμα κι όταν το Έγκλημα έχει διαπραχθεί, καμία τύψη, μόνο η αίσθηση της νομοτέλειας.

Ενδιαφέρουσες φιγούρες είναι και ο ξενομερίτης Βέτσι, που κανένας δεν τον συμπαθεί και τον αναγκάζουν να φύγει αλλά και ο «νάνος» Βέντσελ, ο άνθρωπος που διαφέρει, μα έχει μέσα του τόσο μίσος για αυτούς που είναι διαφορετικοί.

«Τα μάγια» είναι ένα πολύ δύσκολο, φιλοσοφικό βιβλίο, χωρίς σε καμία περίπτωση δεν αγγίζει τα δυσθεώρητα ύψη των "Υπνοβατών", που το να τελειώσεις τον τρίτο τόμο τους μοιάζει ακατόρθωτος άθλος. Κάποια κομμάτια είναι βαθιά ποιητικά και λυρικά, αλλά εξοντωτικά περιγραφικά. Έχει χωρία που θέλεις να τα υπογραμμίσεις με μανία, γιατί αφορούν όλη την ανθρώπινη ύπαρξη, κι άλλα που μοιάζουν κάπως φτιαχτά μεταξύ χωριατών. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως ο Μπροχ υπήρξε πάντα παιδί των κοσμοπολίτικων πόλεων, ακόμα και στην εξορία, ακόμα κι όταν κοιμόταν στους καναπέδες των διάσημων φίλων του. Έχει λόγο που βγάζει τον Ράτι από την πολυπλοκότητα του αστικού περιβάλλοντος, αυτό όμως δεν σημαίνει πως καταλαβαίνει πλήρως τη ζωή στην ύπαιθρο. Στη βάση τους. Πρόκειται ένα μυθιστόρημα που διερευνά την ανθρώπινη ηθική, τη λογική απέναντι στο συναίσθημα, το προσωπικό τραύμα, έναντι στο συλλογικό. Και το κάνει σε τέτοιο βάθος, που δεν μπορείς παρά να το θαυμάσεις. Και να μαγευτείς.

                                        Κατερίνα Μαλακατέ

"Τα Μάγια", Hermann Broch, μτφ. Σοφία Αυγερινού, εκδ. Έρμα

 

Wonderfuck, Katharina Volckmer

                                                        Αγοράστε το εδώ

Αξίζουν όλα για ένα υπέροχο γαμήσι; Η Καταρίνα Φόλκμερ (νταξ, δεν προφέρεται έτσι, αλλά έτσι λέει στο εξώφυλλο) στήνει στο Wonderfuck την κοινωνία του καιρού μας στα 11 βήματα, της βάζει μάσκα και πυροβολεί.

Ο Τζίμι δουλεύει σε ένα τηλεφωνικό κέντρο του Λονδίνου, στη βάρδια του δέχεται παράπονα για πακέτα διακοπών – και ονείρων- που πήγαν στραβά, από πλούσιους που δεν ξέρουν πώς είναι να ζεις με τον μίνιμουμ μισθό στο Λονδίνο.  Ο Τζίμυ είναι παχουλός και queer, του αρέσει το βερνίκι νυχιών και το κραγιόν, έχει σχέση με τον οικογενειάρχη συνάδελφό του και φαντασιώνεται τον προϊστάμενο του. Ο προϊστάμενος όλο τον βγάζει στον τάκο, και του δίνει μόνο τη βραδινή βάρδια. Πάντα αυτός χρησιμοποιεί τα χειρότερα ακουστικά, τον χειρότερο υπολογιστή. Πάντα αυτός είναι το παράδειγμα προς αποφυγή. Κι απαντάει στους πελάτες στον παράδεισο.

Η σχέση του Τζίμι με τη μάνα του, μια σισιλιάνα αδύνατη, με τον εαυτό του, με την ταυτότητά του, με τη βαρεμάρα, τη σεξουαλικότητα, την ευαισθησία του, ο τρόπος να χαθείς σε μια κοινωνία που σου δίνει επιλογές— ανάμεσα στην dream job, να κάνεις τον τεθλιμμένο συγγενή σε ένα γραφείο κηδειών ενώ θέλεις να πηδήξεις το πτώμα ή να κάνεις την βραδινή βάρδια σε ένα τηλεφωνικό κέντρο, όπου ευκατάστατοι κόπανοι έχουν θέμα με την θερμοκρασία της θάλασσα ενώ θέλεις να πηδήξεις το αφεντικό σου, η μοναξιά, η αβάσταχτη μοναξιά, η δυστυχία με αναλαμπές έξαλλης χαράς.

Ο Τζίμυ είναι ένας καθημερινός άνθρωπος στον χειρότερό του εφιάλτη και ο χοντρός κώλος του και τα υπέροχα χείλια του με την ακριβώς σωστή απόχρωση κραγιόν, το αποδεικνύουν. Wonderfuck, wonderful, wunderbar, με μια ταυτότητα που δεν σου ανήκει, κάνεις το καλύτερο pity τηλεφωνικό σεξ, για να βρεθείς πάλι στον αδηφάγο δρόμο, φυγάς από τον εαυτό σου. Δεν ονειρεύεσαι καν ένα luxury ταξίδι μαζικού τουρισμού που πήγε λάθος γιατί το δωμάτιο είναι στο λάθος χρώμα. Ή οι άντρες δεν θέλουν το εξηντάχρονο λιωμένο κορμί σου.

Η Φόλκμερ παίζει με τις φοβίες και τις φαντασιώσεις μας, αλλά κυρίως με τον πανάρχαιο φόβο της απογύμνωσης μπροστά στον εαυτό μας. Μιλάει για σεξισμό και ρατσισμό, για χονδροφοβία και γεροντοφοβία, για μαζικά όνειρα, για την πάλη των γαμημένων των τάξεων, και πώς είναι αδύνατο από μια θέση προνομιακή να καταλάβεις τι βιώνει αυτός που δεν την έχει. Μας στήνει μπροστά σε ένα καθρέφτη που τα δείχνει όλα όλα, όλα. Κι αυτό είναι αβάσταχτο. Δυνατό και τολμηρό. Όπως πάντα πρέπει να είναι η λογοτεχνία.

                                                           Κατερίνα Μαλακατέ

Wonderfuck, Katharina Volckmer, μτφ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, εκδ. Στερέωμα

"Αμηχανία", Richard Powers

Ξεκίνησα την «Αμηχανία» του Ρίτσαρντ Πάουερς πολύ διστακτικά. Για αρχή, σάστισα μπροστά στη μετάφραση του τίτλου, Bewilderment, ως Αμηχανία, από τον πολύ έμπειρο και δοκιμασμένο στα δύσκολα Γιώργο Κυριαζή. Εγώ θα μετέφραζα «Σάστισμα». Από την άλλη το θέμα με καίει πάρα πολύ προσωπικά για να μπορέσω να το αγγίξω χωρίς να τσουρουφλιστώ.

Ο Θίο Μπερν είναι ένας αστροβιολόγος, που χήρεψε πριν από 2 χρόνια, και μεγαλώνει μόνος του τον Ρόμπιν, τον 9 χρονο γιο του, τον «κοκκινολαίμη» του. Ο Ρόμπιν έχει μεγάλη ευφυία και ευαισθησία αλλά ταυτόχρονα και έντονα ξεσπάσματα θυμού. Οι διαγνώσεις των ειδικών είναι: δυο Άσπεργκερ, ένας ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ένας πιθανή ΔΕΠΥ. Ο πατέρας δεν πιστεύει σε διαγνώσεις και ταμπέλες, δεν θέλει να δώσει ψυχοτρόπα φάρμακα στον γιο του (και καλά κάνει) και τον πηγαίνει εκδρομή στη φύση. Όμως γυρίζοντας τα πράγματα είναι χειρότερα, ο Ρόμπιν σπάει το ζυγωματικό του καλύτερού του φίλου με ένα θερμός, και τότε, ο Θίο πάει τον γιο του για νευροανάδραση.

Δεν είναι ακριβώς σαφές αν το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται στο παρόν ή στο πολύ κοντινό μέλλον, βλέπουμε καμουφλαρισμένους την Γκρέτα Τούνμπεργκ, τον Τραμπ, ως και τη Μαρί Κόντο. Το συνηθισμένο θέμα του Πάουερς είναι και εδώ παρόν, η οικολογία, μιας και ο 9χρονος Ρόμπιν, που η μητέρα του ήταν ακτιβίστρια, είναι βίγκαν και το ειδικό του ενδιαφέρον είναι τα ζώα που θα εξαλειφθούν στο μέλλον. Το δεύτερο θέμα του μυθιστορήματος είναι η επίδραση που μπορεί να έχει η επιστήμη στον ανθρώπινο εγκέφαλο. (Να πούμε εδώ πως σε αυτή τη φάση η νευροανάδραση είναι εντελώς αστήρικτη επιστημονικά ακόμα. Ενώ το να προτείνει κάποιος ψυχοτρόπα σε 9χρονους αυτιστικούς ως πρώτη θεραπεία είναι ανήκουστο ακόμα και στη φαρμακολάγνα Αμερική)

Η πρόζα του Πάουερς είναι στεγνή, λιτή, αν εξαιρέσεις τις απαντήσεις που δίνει ο Ρόμπι στον πατέρα του που μοιάζουν κάπως εξωπραγματικές για έναν 9χρονο, κι είναι αυτές κυρίως που σε κάνουν να σκέφτεσαι πως πρόκειται για μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Δεν λείπουν κάποιες λυρικές (και πανέμορφες) περιγραφές της φύσης στην αρχή, κι επίσης δεν λείπει και το μελό που περιλαμβάνει τραύμα, θανάτους, μια θαυματουργή θεραπεία για τον αυτισμό και τη σχέση ενός πατέρα κι ενός γιου, σε ακραία μορφή.

Πολλά κλισέ κάνουν βόλτα στο βιβλίο, για το πώς είναι κάποιος νευροδιαφορετικός, στα οποία ο Πάουερς δεν θέλει ή δεν μπορεί να εντρυφήσει— μοιάζουν να έρχονται κατευθείαν από τα ιατρικά εγχειρίδια (ο μικρός είναι φοβερό αστέρι μαθησιακά, ζωγραφίζει εξαιρετικά, έχει εκρήξεις θυμού που μοιάζουν δικαιολογημένες από τον πόνο όλου του κόσμου). Πάρα πολλά πολιτικά και οικολογικά στερεότυπα μαστίζουν επίσης το μυθιστόρημα, σε σημεία γίνεται διδακτικό, μας κουνάει το δάχτυλο. Το πιο ενδιαφέρον λογοτεχνικά κομμάτι, όταν ο Θίο περιγράφει στον γιο του φανταστικούς πλανήτες όπου θα μπορούσε να υπάρξει ζωή, εξαντλείται σύντομα, και μερικές φορές διαβάζεις για τον επόμενο πλανήτη συγκαταβατικά, σαν ευφυολόγημα.

Δεν έχω διαβάσει πολύ Ρίτσαρντ Πάουερς, μόνο τον «Ποταμό της Μνήμης», που χειρίζεται ακριβώς τα ίδια θέματα, την επίδραση της νευροεπιστήμης στο ανθρώπινο μυαλό, την οικολογία και τις σχέσεις μεταξύ των οικογενειακών μελών. Διαβάζω όμως συχνά σε κριτικές, πως το γράψιμο του Πάουερς μοιάζει με του Ντελίλο. Ναι, έχουν κοινά θέματα, την επιστήμη, την βιολογία, το διάστημα, την οικολογία (θέματα που κατά κανόνα με συγκινούν όταν συνδυάζονται με πεζογραφική δεξιοτεχνία), μα εκεί σταματούν οι ομοιότητες. Ο Ντελίλο, στον «Λευκό θόρυβο» ας πούμε, είναι ιδιοφυής. Η «Αμηχανία» είναι ένα καλό βιβλίο, ευκολοδιάβαστο, που σου κρατά το ενδιαφέρον ως το τέλος, όμως μοιάζει κάπως βεβιασμένο, σαν να έψαχνε ο συγγραφέας άλλη μια αφορμή να μιλήσει για την πολιτική και την οικολογία και να σκόνταψε πάνω στον αυτισμό.

                                              Κατερίνα Μαλακατέ

"Αμηχανία", Richard Powers, μτφ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg