«Το βουνό των πελαργών», Miroslav Penkov

Διάβασα «Το βουνό των πελαργών», το πρώτο μυθιστόρημα του Μιροσλάβ Πένκοφ, έχοντας μεγάλες προσδοκίες. Πριν κάποιο καιρό είχα λατρέψει τη συλλογή διηγημάτων του, το "Ανατολικά της δύσης"- και η μετάφραση του Άκη Παπαντώνη είναι για μένα εγγύηση. Αυτό το βιβλίο πάντως με άφησε με ανάμικτα συναισθήματα.

Αφηγητής και κεντρικός ήρωας είναι ένας νεαρός Αμερικανοβούλγαρος, που γυρίζει στη Βουλγαρία γιατί θέλει να βρει τον παππού του, αλλά και να πουλήσει τα χωράφια του εκεί για να αποπληρώσει τα φοιτητικά του δάνεια στην Αμερική. Ο παππούς βρίσκεται στην Κλεισούρα (που δεν ταυτίζεται με την πραγματική κωμόπολη), ένα χωριό κάπου στα Βουλγαροτουρκικά σύνορα, πολύ κοντά στην Ελλάδα, σε ένα τρίστρατο πολιτισμών, παραδόσεων και ιστορίας. 

Ο αφηγητής μας βρίσκει τον παππού πολύ σύντομα και μπλέκει σε μια ερωτική ιστορία- αλλά και στην ιστορία του τόπου, στις δοξασίες, τους αναστενάρηδες, τους κομιτατζήδες, τον κομμουνισμό, τις σχέσεις των τριών χωρών στη Μακεδονία, σε ένα μείγμα παρόντος και παρελθόντος που θα μπορούσε να γίνει εκρηκτικό. Όλο αυτό, μαζί με την εικόνα των πελαργών που δένουν τον χρόνο και τον τόπο, δίνουν τα εχέγγυα για ένα σπουδαίο μυθιστόρημα. Στην πραγματικότητα όμως οι μαύροι αναστενάρηδες πελαργοί του Πένκοφ παραμένουν σε χαμηλές πτήσεις. Οι χαρακτήρες του δεν εξελίσσονται επαρκώς, η πλοκή ώρες ώρες μοιάζει προσχηματική για να μας πει ο συγγραφέας την ιστορία του τόπου, κάπως κακοχωνεμένη. Και το τοπίο, μαγικό, άγριο, τελικά κυριαρχεί, τουλάχιστον για μας που όλα αυτά μας είναι οικεία, γιατί δεν είναι μόνο Βουλγάρικα, είναι και δικά μας. 

Σε κάποιες στιγμές, ήξερα καλά πως όλα αυτά τα γράφει κάποιος που έχει πια πολιτογραφηθεί Αμερικανός, που δεν μετέχει πια στην βαλκανική κουλτούρα- αν και βεβαίως ο Πένκοφ έφυγε μεγάλος από τη Βουλγαρία, ενήλικος. Σε άλλες στιγμές ένιωσα πως η Ιστορία τον κατατρόπωσε. Εξάλλου η καυτή πατάτα των πληθυσμών της Μακεδονίας είναι ένα θέμα τεράστιο, κι ακόμα ανεπίλυτο. Μου άρεσε που ασχολήθηκε με τους αναστενάρηδες, τις δοξασίες, τις επιδράσεις της κάθε θρησκείας, τον τρόπο που άνθρωποι τριών εθνικοτήτων, τριών θρησκειών, εκεί πάνω στην πινέζα του χάρτη γίνονται ένα, γιατί είναι ένα. Είναι αδέλφια. 

Στην πραγματικότητα μου έλειψε το τώρα. Είναι τόση η ραχοκοκκαλιά της ιστορίας- η Ιστορία πίσω από την ιστορία- που σαν να έγινε η αφορμή για να γραφτεί το βιβλίο, το ίδιο το μυθιστόρημα. Παρόλα αυτά ο Πένκοφ συνεχίζει να έχει καθαρότητα στον τρόπο που αφηγείται και έναν ιδιαίτερο τρόπο να κάνει τα πράγματα να μοιάζουν απλά. Αν και το πρώτο του μεγάλο πεζογράφημα δεν ήταν τόσο δυνατό όσο τα διηγήματά του, θα τον ξαναδιαβάσω. Και θα συνεχίζω να αναρωτιέμαι, αν ο Πένκοφ δεν είχε φύγει στα είκοσί του για Αμερική, αλλά για Ελλάδα, αν έγραφε τώρα στα ελληνικά κι όχι στα αγγλικά, το ίδιο βιβλίο, θα του δίναμε την αντίστοιχη σημασία;

                                                                               Κατερίνα Μαλακατέ

«Το βουνό των πελαργών», Miroslav Penkov, μετ. Άκης Παπαντώνης, εκδ. Αντίποδες, 2018, σελ. 457