"Η συνείδηση του Ζήνωνα", Italo Svevo

«Η συνείδηση του Ζήνωνα» του Ίταλο Σβέβο είναι ένα βιβλίο για το οποίο λέγονται πολλά βαρύγδουπα και σημαντικά: είναι ένα δείγμα του πρώιμου μοντερνισμού, ο Ίταλο Σβέβο ήταν καρδιακός φίλος του Τζέιμς Τζόυς, κι ήταν αυτός ο τελευταίος που προώθησε το μυθιστόρημα στη Γαλλία για να βρει τη θέση του στην παγκόσμια λογοτεχνία, ο Τζόυς είχε στον νου του τον Σβέβο όταν έγραφε τον Λέοπολντ Μπλουμ, κι άλλα τέτοια ηχηρά. Αυτό που ξεχνάνε πολύ συχνά να πουν είναι πως πρόκειται για απολαυστικό ανάγνωσμα. 

Ο Ζήνων ξεκινά να γράφει πρωτοπρόσωπα για τη ζωή του γιατί του το ζητά ο ψυχαναλυτής του. Κάποια στιγμή αποφασίζει πως η θεραπεία δεν τον βοηθά και την παρατάει. Ο γιατρός για να τον εκδικηθεί δημοσιοποιεί το πόνημά του. Έτσι παρακολουθούμε έναν αναξιόπιστο αφηγητή, που μας λέει ό,τι τον βολεύει και δικαιολογεί τον εαυτό του τόσο ώστε ώρες ώρες δεν μπορεί ούτε ο ίδιος να διαχωρίσει τι είναι αλήθεια και τι όχι. 

Ο Ζήνων κληρονόμησε από τον πατέρα του μια ακμαία εμπορική επιχείρηση, με τον όρο να μην τη διευθύνει ποτέ αυτός. Ο διαχειριστής του είναι ικανός, κι έτσι ο Ζήνων μένει άεργος. Σε σχετικά ώριμη ηλικία γνωρίζει τον Μαλφέντι, έναν γοητευτικό έμπορο, κι αποφασίζει να παντρευτεί μια από τις κόρες του χωρίς να τις γνωρίζει. Στην σκηνή που επιτέλους συστήνονται, αυτός γοητεύεται από την όμορφη Άντα, αλλά φυσικά όλοι ξέρουμε πως θα πάρει τελικά την αλλήθωρη Αυγούστα. Ο Ζήνων φαντασιώνεται πως ίσως θα είχε ταλέντο στο εμπόριο, αλλά ούτε ο ίδιος τολμά να αναλάβει τις επιχειρήσεις του, παρά μόνον να βοηθά στις επιχειρήσεις του άντρα που παντρεύεται τελικά η Άντα- και αντίζηλού του- χωρίς καμία ευθύνη

Αυτό που ξεχωρίζει το βιβλίο είναι το απίστευτο χιούμορ- σε ολόκληρα κεφάλαια, όπως αυτό για το κάπνισμα, σε απλές ατάκες, στο σύνολο της πλοκής. Ο συγγραφέας κλείνει το μάτι στον αναγνώστη, τον βάζει βαθιά στο παράδοξο της ίδιας της ύπαρξης, γράφει ένα μυθιστόρημα stream of consciousness, αλλά δεν αφήνει ποτέ να βαρεθείς. Ο Ζήνων είναι κατά φαντασίαν ασθενής, ζει πάντα με φανταστικούς πόνους από φανταστικές ασθένειες, είναι τόσο αποξενωμένος από τα ίδια του τα αισθήματα που δεν μπορεί να τα ορίσει. Αν και παντρεύεται την Αυγούστα από ένα καπρίτσιο της στιγμής, είναι φαινομενικά πολύ καλός σύζυγος, πολύ καλύτερος από τον Γκουίντο που πήρε  η Άντα. Βεβαίως την Αυγούστα την απατάει, ντρέπεται ακόμα και να τη δείξει στην ερωμένη του, αδιαφορεί για τα παιδιά τους, αλλά τα πεθερικά του τον αγαπούν κι η γυναίκα του μοιάζει ευτυχής. 

Ο Σβέβο είχε, λένε, πολλά εξωτερικά χαρακτηριστικά όμοια με τον Ζήνωνα, ήταν φαλακρός, πλούσιος, μιλούσε τη διάλεκτο της Τεργέστης κι όχι τα επίσημα Ιταλικά κι ήταν εξαρτημένος από το τσιγάρο. Είμαι σίγουρη πως χρησιμοποίησε αυτά τα αυτοβιογραφικά στοιχεία ως μέρος της φάρσας, για να διασκεδάσει ο ίδιος. Γιατί ενώ πρόκειται για ένα εξαιρετικά σημαντικό βιβλίο, σε καμία στιγμή δεν παίρνει στα σοβαρά τον εαυτό του· ούτε όταν μιλάει για τον θάνατο, τον έρωτα, τον πόλεμο. Κι αυτό είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημά του. 

                                                                                   Κατερίνα Μαλακατέ 

"Η συνείδηση του Ζήνωνα", Ίταλο Σβέβο, μετ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Αντίποδες, 2018, σελ. 597 

Υ.Γ. 42 Η συγκεκριμένη μετάφραση της Συνείδησης του Ζήνωνα, έχει για μένα μεγάλη συναισθηματική αξία. Πριν κάποιον καιρό ανέβηκε στο γκρουπ Διαβάζοντας μια ανάρτηση. Έλεγε πόσο υπέροχο βιβλίο είναι αυτό, αλλά και πόσο παραμελημένο: η έκδοση του Εξάντα ήταν εξαντλημένη και η μετάφραση κακή. Η Έφη Καλλιφατίδη που παρακολουθούσε συστηματικά το γκρουπ έγραψε στα σχόλια πως είχε κάνει κάποτε για τον εαυτό της μια μετάφραση του βιβλίου, για δική της ευχαρίστηση, που βρισκόταν σε τετράδια, ούτε καν σε αρχείο υπολογιστή. Κάποια μέλη του γκρουπ δέχτηκαν να μεταγράψουν τα τετράδια, η Έφη άρχισε να δουλεύει ξανά εντατικά τη μετάφραση- μαζί με τις κανονικές δουλειές της. Και δεν άργησε να βρεθεί εκδότης με ανοιχτές κεραίες, οι Αντίποδες. Στο μεταξύ εγώ έγινα φίλη με αυτή τη σπουδαία κυρία, που πάλευε με μια δυστυχώς ανίατη ασθένεια, αλλά δεν έχανε το χιούμορ της στιγμή. Όταν πια η Συνείδηση του Ζήνωνα βγήκε στα βιβλιοπωλεία, η Έφη Καλλιφατίδη δεν υπήρχε πια. Λυπήθηκα σαν να έχασα δικό μου άνθρωπο, όμως είμαι σίγουρη πως θα είναι πολύ περήφανη για το κύκνειο άσμα της. 

«Τρυφερή είναι η νύχτα», Francis Scott Fitzgerald

Βιβλίο αισθαντικό, το «Τρυφερή είναι η νύχτα», το κύκνειο άσμα του Φ.Σ. Φιτζέραλντ, είναι ένα μυθιστόρημα που δεν χορταίνεις να διαβάζεις. Έχει όλα εκείνα τα στοιχεία που συναρπάζουν τον αναγνώστη στον Μεγάλο Γκάτσμπυ, αλλά με μια διαφορετική, λιγότερο πυρετική και πιο ουσιαστική ματιά. Ξέρω πως ακούγεται περίεργο, μα νομίζω πως προτιμώ τη Νύχτα από τον Γκάτσμπυ. 

Το βιβλίο έχει εκδοθεί σε διάφορες εκδοχές και η ελληνική μετάφραση ακολουθεί την τελευταία, που μας ενημερώνει από την αρχή για την αρρώστια της πρωταγωνίστριας κι ακολουθεί μια πιο γραμμική πλοκή. Παρ’ όλα αυτά δεν χάνεται τίποτα από την δύναμή του, δεν είναι ένα βιβλίο που στηρίζεται στην έκπληξη ή στα μοντερνιστικά παιχνίδια, αλλά στο αφηγηματικό βάθος. 

Ο Ντικ Ντάιβερ είναι ένας νεαρός ψυχίατρος που γνωρίζει τη Νικόλ όσο εκείνη νοσηλεύεται στην κλινική ενός φίλους του γιατί είχε μια κρίση παράνοιας. Αν και στην αρχή αντιστέκεται, τελικά ερωτεύεται και παντρεύεται την ασθενή του που είναι πανέμορφη και συνάμα πάμπλουτη. Λίγα χρόνια αργότερα κι ενώ κάνουν μπάνιο με τους φίλους τους κάπου στη Γαλλική Ριβιέρα, το ζευγάρι θα γνωρίσει τη νεαρή ηθοποιό Ρόζμαρι. Το κορίτσι θα γοητευτεί από τον Ντικ και θα τον ερωτευτεί. 

Οι Ντάιβερς ζουν μια ζωή μέσα στα πλούτη, με φίλους, πάρτυ, ταξίδια, είναι γοητευτικοί και έξυπνοι και οι δύο. Έχουν και δυο παιδιά που δεν τους ανησυχούν ιδιαίτερα, τα προσέχουν οι νταντάδες. Φαινομενικά τα έχουν όλα. Μόνο που εκείνη δεν μπορεί να ξεφύγει από το παρελθόν κι εκείνος δεν μπορεί να ξεφύγει από το παρόν. 

Το βιβλίο παρακολουθεί την πτώση τους, που είναι σαφής αλλά ανεπαίσθητη, ένα βήμα τη φορά. Ο Φιτζέραλντ κεντάει τους χαρακτήρες, αφήνει να φανεί όλη η ευαισθησία κι ο πόνος του. Δεν είναι κρυφό πως η Νικόλ- και οι κρίσεις της- είναι στηριγμένη πάνω στη γυναίκα του Ζέλντα. Και πως ο Ντικ- και ο αλκοολισμός του- είναι στηριγμένος στον ίδιο τον συγγραφέα. Πρόκειται για ένα γλυκό βιβλίο, για ένα πικρό βιβλίο, για ένα ίσως από τα πιο αληθινά μυθιστορήματα που γράφτηκαν ποτέ. Και θα άξιζε από μόνο του για να δώσει στον Φιτζέραλντ μια θέση στην αιωνιότητα. 

                                                                              Κατερίνα Μαλακατέ 

«Τρυφερή είναι η νύχτα», Φ.Σ. Φιτζέραλντ, μετ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο, 2013, σελ 476

Ode to a Nightingale

BY JOHN KEATS

My heart aches, and a drowsy numbness pains 

         My sense, as though of hemlock I had drunk, 

Or emptied some dull opiate to the drains 

         One minute past, and Lethe-wards had sunk: 

'Tis not through envy of thy happy lot, 

         But being too happy in thine happiness,— 

                That thou, light-winged Dryad of the trees 

                        In some melodious plot 

         Of beechen green, and shadows numberless, 

                Singest of summer in full-throated ease. 

O, for a draught of vintage! that hath been 

         Cool'd a long age in the deep-delved earth, 

Tasting of Flora and the country green, 

         Dance, and Provençal song, and sunburnt mirth! 

O for a beaker full of the warm South, 

         Full of the true, the blushful Hippocrene, 

                With beaded bubbles winking at the brim, 

                        And purple-stained mouth; 

         That I might drink, and leave the world unseen, 

                And with thee fade away into the forest dim: 

Fade far away, dissolve, and quite forget 

         What thou among the leaves hast never known, 

The weariness, the fever, and the fret 

         Here, where men sit and hear each other groan; 

Where palsy shakes a few, sad, last gray hairs, 

         Where youth grows pale, and spectre-thin, and dies; 

                Where but to think is to be full of sorrow 

                        And leaden-eyed despairs, 

         Where Beauty cannot keep her lustrous eyes, 

                Or new Love pine at them beyond to-morrow. 

Away! away! for I will fly to thee, 

         Not charioted by Bacchus and his pards, 

But on the viewless wings of Poesy, 

         Though the dull brain perplexes and retards: 

Already with thee! tender is the night, 

         And haply the Queen-Moon is on her throne, 

                Cluster'd around by all her starry Fays; 

                        But here there is no light, 

         Save what from heaven is with the breezes blown 

                Through verdurous glooms and winding mossy ways. 

I cannot see what flowers are at my feet, 

         Nor what soft incense hangs upon the boughs, 

But, in embalmed darkness, guess each sweet 

         Wherewith the seasonable month endows 

The grass, the thicket, and the fruit-tree wild; 

         White hawthorn, and the pastoral eglantine; 

                Fast fading violets cover'd up in leaves; 

                        And mid-May's eldest child, 

         The coming musk-rose, full of dewy wine, 

                The murmurous haunt of flies on summer eves. 

Darkling I listen; and, for many a time 

         I have been half in love with easeful Death, 

Call'd him soft names in many a mused rhyme, 

         To take into the air my quiet breath; 

                Now more than ever seems it rich to die, 

         To cease upon the midnight with no pain, 

                While thou art pouring forth thy soul abroad 

                        In such an ecstasy! 

         Still wouldst thou sing, and I have ears in vain— 

                   To thy high requiem become a sod. 

Thou wast not born for death, immortal Bird! 

         No hungry generations tread thee down; 

The voice I hear this passing night was heard 

         In ancient days by emperor and clown: 

Perhaps the self-same song that found a path 

         Through the sad heart of Ruth, when, sick for home, 

                She stood in tears amid the alien corn; 

                        The same that oft-times hath 

         Charm'd magic casements, opening on the foam 

                Of perilous seas, in faery lands forlorn. 

Forlorn! the very word is like a bell 

         To toll me back from thee to my sole self! 

Adieu! the fancy cannot cheat so well 

         As she is fam'd to do, deceiving elf. 

Adieu! adieu! thy plaintive anthem fades 

         Past the near meadows, over the still stream, 

                Up the hill-side; and now 'tis buried deep 

                        In the next valley-glades: 

         Was it a vision, or a waking dream? 

                Fled is that music:—Do I wake or sleep?