Αγαπώ την απλότητα και τη γοητεία της γραφής του Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ. Έχει την ικανότητα να κρατά μαγεμένο τον αναγνώστη, ενώ χτίζει πολύπλοκους και βαθείς χαρακτήρες. Ο Σίνγκερ δεν απομακρύνεται ποτέ πολύ από τις εμμονές του: την Εβραϊκότητα, τα γίντις, την Τορά, τον Έρωτα, την ταυτότητα. Η «Σώσα» είναι ένα μυθιστόρημα με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, έχεις συνέχεια την αίσθηση πως κρυφοβλέπεις τον ίδιο τον συγγραφέα. Πρωταγωνιστής και πρωτοπρόσωπος αφηγητής ο Άρελε, ένας νεαρός γιος Ραβίνου, μεγαλωμένος ως Ορθόδοξος Εβραίος σε μια φτωχογειτονιά της Βαρσοβίας, στην οδό Κροχμάλνα. Ο Άρελε, ενάντια στη θέληση της οικογένειάς του, δεν γίνεται ραβίνος, μα προσπαθεί να εδραιωθεί ως γίντις συγγραφέας. Περισσότερο κινείται στους λογοτεχνικούς κύκλους, παρά γράφει, βέβαια. Και ποτέ δεν απομακρύνεται από την Κοινότητα πραγματικά, ποτέ δεν παύει να αναρωτιέται για την ύπαρξη του θεού, κι ας μην έχει πια βοστρύχους.
Κομβική φιγούρα είναι ο μέντορας του, ο δρ Φάιτελτσον, ένας άθεος Εβραίος, γυναικάς και φαφλατάς συγγραφέας και φιλόσοφος, που μοιάζει σχεδόν ονειρικός. Και φυσικά οι πολυάριθμες ερωμένες. Η επίσημη κοπέλα του, η Ντόρα, μια κοντούλα κάπως παχουλή επαναστάτρια κομμουνίστρια, η παντρεμένη με τον Χάιμλ, Τσέλια, μια αξιόλογη γυναίκα που αρχικά είναι ερωμένη του Φάιτελτσον, η Μπέτυ Σλόνιμ, μια ηθοποιός που τον ερωτεύεται παλαβά, ενώ έχει έρθει στη Βαρσοβία με τον πολύ μεγαλύτερό της παντρεμένο εραστή της, η Τέκλα, η χωριατοπούλα υπηρέτρια. Όμως όλες αυτές οι γυναίκες, με τις οποίες ο Άρελε κοιμάται ταυτόχρονα και περιστασιακά, ωχριούν μπροστά στην αινιγματική φιγούρα της Σώσα.
Τη Σώσα ο Άρελε τη γνώρισε όταν ήταν εννέα χρονών, και ήδη τότε φαινόταν λίγο «αργή», τα γίντις της ήταν γεμάτα λάθη, δεν τα κατάφερνε στο σχολείο. Όταν την ξανασυναντά ενήλικος, η κοπέλα φαίνεται ολόιδια, δεν έχει πάρει καθόλου ύψος και η διανοητική της ηλικία μοιάζει παιδιού. Θα προσκολληθεί σε αυτήν, αρνούμενος να φύγει από την πατρίδα του, παρ’ όλο που βλέπει πως σύντομα ο Χίτλερ θα καταλάβει την Πολωνία και οι Εβραίοι θα έχουν κακή τύχη. Με κάποιον τρόπο θα θυσιαστεί για χάρη της, ή για χάρη του εαυτού του. Η Σώσα σηματοδοτεί την αγνότητα, είναι πλήρως αφοσιωμένη στον Άρελε, μόνο τον περιμένει, δεν έχει καμία άλλη ασχολία παρά να τον λατρεύει. Μερικές φορές κάνει και ενδιαφέρουσες ερωτήσεις, όπως αν υπάρχει Θεός. Ανάμεσα στις κομψές, έξυπνες και μορφωμένες ερωμένες του, μοιάζει σαν ένα άφυλο παιδί. Κι όμως αυτή είναι η πατρίδα του φέρελπι συγγραφέα, αυτήν παντρεύεται και σε αυτήν αφοσιώνεται, ακόμα και σωματικά.
Με την ίδια εμμονή, τόσο ο Άρελε, όσο και ο ίδιος ο Σίνγκερ επιμένουν στα γίντις. Τα γίντις τα μιλούσαν μια χούφτα άνθρωποι. Ο Σίνγκερ ακόμα και στην Αμερική, πρώτα έγραφε στα γίντις κι έπειτα βοηθούσε να μεταφραστούν τα βιβλία του στα πιο «σφιχτά» και αυστηρά Αγγλικά. Τα γίντις είναι μια γλώσσα υβρίδιο, μέσα της ενυπάρχουν παλαιότερες εκδοχές των Γερμανικών, και τον Ρωσικών, μοιάζουν να περικλείουν την ίδια την ταυτότητα ενός Εβραίου λίγο πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Το Ολοκαύτωμα, ο Άρελε το προσπερνά. Βλέπουμε μόνο λίγο τις συνέπειες του, έντεκα χρόνια μετά. Όμως η καυτή ανάσα του Χίτλερ καίει συνεχώς το σβέρκο των ηρώων της «Σώσα». Κι ο καθένας καλείται τότε να πάρει θέση, μπροστά στην επερχόμενη καταστροφή, να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του, θα φύγει ή θα μείνει; Ο Άρελε έμεινε στην Βαρσοβία, ο Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ έφυγε για Αμερική.
Η «Σώσα» βάζει θέματα πολιτικά και φιλοσοφικά, θρησκευτικά και ταυτότητας, και πατρίδας, και γλώσσας. Όλα όμως φιλτράρονται από την αχόρταγη ματιά του συγγραφέα για τον έρωτα. Αυτό το μοτίβο, ενός άντρα που περιβάλλεται από πολύ αξιόλογες γυναίκες, όλες ερωμένες του, επανέρχεται στα βιβλία του. Κι αν και ενέχει αρκετά στοιχεία πατριαρχίας, είναι τόσο οργανικά δεμένο με την πλοκή, που σχεδόν το περιμένεις και το δέχεσαι. Εξάλλου οι ηρωιδές είναι μακράν πιο ενδιαφέρουσες στα κείμενά του, από ό,τι οι άντρες. Το μυθιστόρημα είναι καθηλωτικό, από εκείνα που δεν ξεχνάς πως κάποτε τα διάβασες. Η ίδια η μορφή της ομώνυμης ηρωίδας —που φαντάζομαι πως κανένας δεν κατάφερε ποτέ πλήρως να αποκρυπτογραφήσει— όπως και οι προβληματισμοί του Άρελε, ο τρόπος που συμπεριφέρεται προσωπικά σε μια επερχόμενη πολιτική καταστροφή, θέτουν πολλά ερωτήματα και δίνουν λίγες απαντήσεις. Στην πορεία όμως, όσο βυθίζεσαι στον κόσμο του Σίνγκερ, συνειδητοποιείς πως αυτό δεν έχει καμία σημασία,
Κατερίνα Μαλακατέ
"Σώσα", Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, μετ. Μιχάλης Πάγκαλος, εκδ. Κίχλη, 2019, σελ.468
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου