Ο Υπόγειος σιδηρόδρομος του Colson Whitehead πήρε και το National Book Award 2016 και το Pulitzer 2017, κάτι που συμβαίνει σπάνια στην Αμερική. Πραγματεύεται ένα θέμα που πονάει βαθιά τη χώρα και τη διχάζει ακόμα και τώρα, αυτό του φυλετικού ρατσισμού. Η δράση τοποθετείται στην Αμερική πριν τον Εμφύλιο, η δουλεία είναι νόμιμη κι άνθρωποι είναι ιδιοκτησίες άλλων ανθρώπων, σαν τα πράγματα και τα κτήματα. Μόνο που τα σκαμνιά, τα τραπέζια και τα χωράφια δεν ματώνουν, oι σκλάβοι πεθαίνουν με όλους τους δυνατούς τρόπους, σακατεύονται, υποτιμούνται, μαστιγώνονται. Οι μαύροι δεν είναι άνθρωποι, ακόμα και τα κατοικίδια είναι σε καλύτερη μοίρα, τα παιδιά τους πεθαίνουν συνήθως, αλλά ακόμα κι αυτά που επιβιώνουν πωλούνται μακριά. Η ζωή στις φυτείες του Νότου είναι μαρτυρική, όμως δεν είναι πολύ καλύτερη ούτε στις Βόρειες πολιτείες, ίσως λίγο λιγότερο βάναυση. Ο εφιάλτης μιας ζωής στη σκλαβιά δεν φαίνεται να τελειώνει παρά με τον θάνατο.
Κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος η Κόρα, που γεννήθηκε σκλάβα σε μια φυτεία στη Τζόρτζα (sic). Στην αρχή την παρακολουθούμε ως μια έφηβη, που την παράτησε η μητέρα της όταν το έσκασε από τη φυτεία. Το κορίτσι προσπαθεί να επιβιώσει, συμπεριφέρεται κάπως ελεύθερα και για αυτό τη στέλνουν στην καλύβα των τρελών. Ώσπου μια μέρα έρχεται ένας σκλάβος από την Βιρτζίνια, ο Σίζαρ, μεγαλωμένος αλλιώς, και την πείθει να αποδράσουν. Παίρνουν τον υπόγειο σιδηρόδρομο και ακολουθούν ένα σωρό σταθμούς, από την Νότια Καρολίνα, ως τη Βόρεια, ως την Ιντιάνα και την Καλιφόρνια. Η Κόρα θα περάσει ξυστά από τις διαδικασίες της στείρωσης και της εξάπλωσης της σύφιλης, θα κρυφτεί για μήνες σε μια χαραμάδα στα δοκάρια μιας οροφής, θα αλυσοδεθεί από έναν κυνηγό σκλάβων, θα ζήσει σε ένα κοινόβιο με ελεύθερους μαύρους. Στην πορεία παντού πτώματα, βασανισμοί- αποκορύφωμα το «Μονοπάτι της Ελευθερίας», εκατοντάδες μαύρα κορμιά κρεμασμένα αφήνονται στη σήψη και τα όρνια.
Ο υπόγειος σιδηρόδρομος ήταν ο ευφημισμός που χρησιμοποιούταν στην πορεία των σκλάβων για την ελευθερία, ο Whitehead τον φαντάζεται πραγματικό. Είναι το τρικ του για να μας βάλει στην ιστορία, να εξηγήσει πώς όποιοι κι αν είναι οι νόμοι, εσύ προσωπικά μπορείς να αντισταθείς, πως έχει σημασία ακόμα και η επανάσταση του ενός. Το βιβλίο αρχίζει εντυπωσιακά, ο συγγραφέας δεν μασάει τα λόγια του. Στην πορεία βέβαια υπάρχουν έντονες στιγμές διδακτισμού, κλισέ, κάποιες ιδέες μοιάζουν βγαλμένες από τη δική μας πολίτικαλι κορέκτ εποχή κι όχι από τη βαναυσότητα της εποχής της δουλειάς. Δεν παύει πάντως να είναι ένα συγκλονιστικό ανάγνωσμα. Αρκεί να φανταστεί κανείς πόσο κοντινή ήταν εκείνη η εποχή, πόσα φαίνεται να έχουν αλλάξει, αλλά στην ουσία παραμένουν ίδια. Ομολογώ πως θα απολάμβανα καλύτερα μια λιγότερο γραμμική και σχεδιασμένη πλοκή, μοιάζαν στο τέλος οι σκηνές να δημιουργούνται πλαστά, κι αυτό έκανε τους ήρωες χάρτινους, δεν μπορούσες να ταυτιστείς, να νιώσεις. Όμως και πάλι πρόκειται για ένα βιβλίο που πρέπει να διαβάσει κανείς. Για να μην ξεχνά∙ και να μην ξεχνιέται.
Κατερίνα Μαλακατέ
"Υπόγειος σιδηρόδρομος", Κόλσον Γουάιτχεντ, μετ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιος, σελ. 417, 2018
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου