Πώς επιλέγουμε το επόμενο βιβλίο (της Λέσχης)

 

Λέσχη ανάγνωσης Booktalks

Θα επιχειρήσω σήμερα να σας βάλω στο κεφάλι ενός συντονιστή Λέσχης Ανάγνωσης, δηλαδή μιας συντονίστριας, στο δικό μου, για να σας εξηγήσω περίπου πώς επιλέγονται τα βιβλία. Μοιάζει πιθανότατα λιγάκι με τους συνειρμούς που κάνει ένας οποιοσδήποτε αναγνώστης για να διαλέξει το επόμενο βιβλίο. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση αυτή η αναγνώστρια έχει λίγους παραπάνω αναγνώστες στον νου της, καμιά εκατοστή συνολικά.

Η τελευταία επιλογή για τη Λέσχη Ανάγνωσης του Booktalks ήταν η «Ιστορία του κόσμου σε 10 ½ κεφάλαια» του Julian Barnes. Αυτή τη φορά μάλιστα ήταν μια επιλογή που την κάναμε με μια συντονίστρια λέσχης ακόμα, μιας και στη διαδικτυακή λέσχη είχαμε μαζί μας και τη Λέσχη Φιλαναγνωσίας της Κομοτηνής. 

Γιατί Μπαρνς λοιπόν;

Πρωτίστως γιατί πρόκειται για έναν συγγραφέα που αγαπώ προσωπικά. Εκ των πραγμάτων το υποκειμενικό στοιχείο, η προσωπικότητα της συντονίστριας δίνει τον τόνο, καθορίζει τον τρόπο που λειτουργεί η κάθε Λέσχη. Σε άλλες λέσχες ο συντονιστής κάνει θεωρητική εισαγωγή, σαν φιλολογικό μάθημα, σε άλλες κάνει ένα μέλος εισαγωγή για τον/την συγγραφέα, σε άλλες σαν τη δική μας, μπαίνουμε στην κουβέντα αγνοί, και τα συμπεράσματα προκύπτουν αβίαστα, στη ροή του λόγου του καθενός, ανάλογα με το ποιος είναι ο/η αναγνώστης/ αναγνώστρια.

Δεύτερον, γιατί είναι ένα βιβλίο πραγματικά διασκεδαστικό, γεμάτο από βρετανικό φλέγμα, ορεξάτο, που στον πυρήνα του κρύβει όλα τα μεγάλα θέματα, μιλάει για τη ζωή και τη ματαιότητά της, για τον θάνατο, και το πώς γράφεται η Ιστορία, και πώς η ιστορία του καθενός μας, μιλάει για διαχωρισμούς, για τη θρησκεία, για την επιστήμη, για πολιτική. Και τελικά βάζει ένα ερώτημα που μόνο αν περάσει μέσα σου και σε ποτίσει ολόκληρο θα το κατανοήσεις: Υπάρχει ελεύθερη βούληση; Κι αυτό έχει σημασία;

Τρίτον όμως και κυριότερο γιατί είναι ένα μυθιστόρημα που μοιάζει σαν εγχειρίδιο μεταμοντερνισμού. Σχεδόν όλα τα στοιχεία της θεωρίας είναι εδώ, αποσπασματικότητα, διακειμενικότητα, έχει γραφτεί με την τεχνική του bricolage (όπως θα ήθελε μάλλον ο Λεβί Στρος), δημιουργεί ένα παζλ ιστοριών στα πρότυπα του Περέκ, σε κάνει να ψάχνεις το νήμα, τι ενώνει αυτές τις ατελείωτες ιστορίες, όπως ο Καλβίνο, σε σημεία αναγνωρίζεις την λεπτή στρώση ειρωνείας του Μπόρχες να ξεπηδά από τις σελίδες κ.ο.κ Πρόκειται για ιστορίες φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους που τις ενώνουν μοτίβα, σε κάθεμια έχουμε ένα πλοίο, έχουμε νερό, έχουμε το μοτίβο της διάσωσης, αλλά και τον διαχωρισμό καθαρών- ακάθαρτων. Έτσι ένα σαράκι μας μιλάει μέσα από την κιβωτό του Νώε, μετά μια πραγματεία για τη «Σχεδία» του Ζερικό, μια δίκη ζωύφιων στο Μεσαίωνα, έναν αμερικάνο αστρονάυτη να ψάχνει τον σκελετό του Νώς στα βάθη της Τουρκίας κ.ο.κ. Δέκα κεφάλαια και ένα μισό, κουτσουρεμένο, αυτό της αγαπής. Δέκα κεφάλαι αμφισβήτησης του κόσμου έτσι όπως τον ξέρουμε σήμερα, κι όλων των στεγανών.

Ο Μπαρνς είναι ένας πολυδιαβασμένος σοφός, θεωρητικός της λογοτεχνίας, ξέρει πολύ καλά πως γράφει μεταμοντέρνα, για την ακρίβεια γράφει επίτηδες έτσι. Την ίδια εποχή, το 1989 γράφεται περίπου και η Νοσταλγία του Καρταρέσκου που διαβάσαμε στη Λέσχη πριν από κανένα εξάμηνο, και Το παλάτι του φεγγαριού του Όστερ που διαβάσαμε πριν κανένα δίμηνο. Με τον Μπαρνς κλείνει ένας κύκλος μεταμοντέρνων βιβλίων, που μοιάζει το καθένα αρχετυπικό για αυτό που είναι. Δύσκολο και κλειστοφοβικό όπως η Νοσταλγία, φαντασμαγορικό με αλλεπάλληλες πλοκές, τόση πλοκή που θες να την ξεράσεις, όπως του Όστερ. Και με την πιο παιχνιδίαρικη διάθεση του κόσμου να πει ένας σωρό πράγματα, όπως του Μπαρνς. Γιατί αν δεις τα 10 ½ κεφάλαια ως ένα σύνολο ευφυών ιστοριών που άλλες σου άρεσαν κι άλλες όχι, έχεις χάσει τη χαρά του μυθιστορήματος, του παιχνιδιού και του όλου.

 

Και γιατί Ουελμπέκ στο επόμενο; 

Η πρώτη σκέψη είναι για τις αντιθέσεις μεταξύ τους. Ένας Άγγλος, ένας Γάλλος, ένας πολυδιαβασμένος θεωρητικός με απρoσμέτρητη ευγένεια, το τρομερό παιδί των γαλλικών γραμμάτων που βγαίνει συνέχεια στην τηλεόραση και βγάζει στη διανόηση τη γλώσσα, ένας ανθρωπιστής κι ένας μισάνθρωπος. Στον πυρήνα τους όμως μοιάζουν. Είναι κι οι δυο εξαιρετικοί  αφηγητές ιστοριών, που εξελίσσουν τη σκέψη τους, κάνουν λογοτεχνία με τα πιο στέρεα υλικά, το πρωτογενές ταλέντο και τη σκληρή δουλειά. Και γράφουν ακόμα και σήμερα σπουδαία βιβλία, πχ. ο Μπαρνς το Άντρας με κόκκινο μανδύα, ο Ουελμπέκ την Εκμηδένιση. 

Ο Ουελμπέκ είναι περσόνα αμφιλεγόμενη, έχει κατηγορηθεί σχεδόν για τα πάντα, από ισλαμοφοβία, ως μισανθρωπισμό, μισογυνισμό, φιλελεύθερο κυνισμό, πολλοί δεν τον διαβάζουν από θέση. Αλίμονο όμως αν δεν διαβάζαμε τα βιβλία που γράφουν άνθρωποι που αντιπαθούμε. Γιατί μέσα σε όλα αυτά τα αντιφατικά, ο Ουελμπέκ παραμένει ένας από τους καλύτερους εν ζωή Γάλλους συγγραφείς. Μυθιστορήματα όπως Ο χάρτης και η επικράτεια, ακόμα και η πρόσφατη Υποταγή είναι αδύνατον να τα αγνοήσει κανείς. 

                         Κατερίνα Μαλακατέ

* Η Λέσχη Ανάγνωσης του Booktalks γίνεται κάθε μήνα με δύο τρόπους, το Σάββατο συναντιόμαστε στο Π. Φάληρο διά ζώσης στο βιβλιοπωλείο. Την Κυριακή με τα μέλη μας από μακριά μέσω zoom. Χθες και προχθές συζητήσαμε για την "Ιστορία του κόσμου σε 10 ½ κεφάλαια" του Τζούλιαν Μπαρνς. Το Σάββατο 16 Απριλίου στις 5μ.μ. στο βιβλιοπωλείο και την Κυριακή 17 Απριλίου στις 8μ.μ. στο zoom θα μιλήσουμε για την «Εκμηδένιση» του Μισέλ Ουελμπέκ.