9/1/13

"Η καρδιά του σκότους", Joseph Conrad






«Η καρδιά του σκότους» του Τζόζεφ Κόρνραντ είναι ένα λιανό βιβλιαράκι 129 σελίδων που γράφτηκε στα τέλη του προπερασμένου αιώνα και δημοσιεύτηκε στα 1900. Οι συστάσεις του είναι εκπληκτικές∙ πάνω σε αυτό στηρίχθηκε ο Κόπολα για να φτιάξει το «Αποκάλυψη τώρα», είναι ένα βιβλίο ανθύπαρκτο και μοναδικό, αριστούργημα από μόνο του. Το άνοιξα διστακτικά, με ένα φόβο που σπάνια με πιάνει, μήπως εμένα δε θα μου αρέσει.

            Ο Τσάρλι Μάρλοου, αφηγητής και ήρωας μαζί, ορίζεται καπετάνιος σε ένα ατμόπλοιο που διασχίζει έναν ποταμό στο Κονγκό. Η εμπορική εταιρεία που εκμεταλλεύεται την περιοχή ψάχνει για κάθε είδους φυσικό πλούτο – κυρίως φίλντισι- που αποσπά από τους κανίβαλους για μερικά κομματάκια σύρμα. Σε όλο το μήκος του ποταμού διάφοροι εμπορικοί αντιπρόσωποι εγκαθίστανται σε μικρές παράγκες, «εκπολιτίζουν τους αγρίους» και μαζεύουν χρήμα. Όταν ο Μάρλοου φτάνει στις εγκαταστάσεις της εταιρίας το πλοίο είναι σε κακή κατάσταση και μένει τρεις μήνες να το επισκευάσει. Εκεί ακούει πρώτη φορά για τον αντιπρόσωπο Κουρτς, έναν άντρα που φέρνει το πιο πολύ ελεφαντόδοντο από όλους, που τολμά περισσότερο και που λένε πως είναι καθηλωτικός όταν του μιλάς. Στο ταξίδι για να τον φέρει από το πόστο του πίσω στη βάση θα ανακαλύψει πως πρόκειται για σκοτεινή φιγούρα.

            Εκ πρώτης όψεως το βιβλίο μοιάζει μια συνηθισμένη περιπέτεια που θα ενδιέφερε ίσως έφηβα αγόρια, αλλά θα άφηνε αδιάφορα τα κοριτσάκια. Οι αρχικές σελίδες κυλούν αργά από άποψη πλοκής για να σε φέρουν ύπουλα στην γνωριμία με τον Κουρτς. Εκεί συναντάς την ανθρώπινη φύση – την άγρια ανθρωποφάγα πλευρά της αντάμα με την εκλεπτυσμένη και την ιδιοφυή- στον ίδιο άνθρωπο. Ο Κουρτς είναι ηγέτης, σε αυτό δε χωρά καμιά αμφιβολία, χαρισματικός ομιλητής που του συγχωρείς τα πάντα, για τον εαυτό του φυλά τη σπανιότερη αγριότητα και την μεγαλύτερη οξυδέρκεια. Ακόμα και μετά το θάνατό του οι άνθρωποί του παραμένουν πιστοί, ξεχνούν τι έκανε, μένουν στο ποιος ήταν.

            Σπάνια ήρωας που εμφανίζεται τόσο λίγο, σε καμιά δεκαριά σελίδες όλες όλες είναι πρωταγωνιστής, σφραγίζει τόσο ένα βιβλίο. Σε έναν βαθμό το μυθιστόρημα μοιάζει παλιακό, αλλά αυτό που εκφράζει με λόγο λιτό και περιεκτικό είναι σύγχρονο και σπαρταριστό. Δεν ξέρω να σας πω πού θα το κατέτασσα σε σχέση με την ταινία – βλέπω μόνο μια ελαφριά, αμυδρή σχέση ανάμεσα στον Κουρτς του Βιετνάμ (του Κόπολα) και τον Κουρτς του Κονγκό (του Κόνραντ). Τείνω να πιστεύω πως η ταινία με συγκλόνισε περισσότερο, ήταν ένα μεγαθήριο. Αντιθέτως το βιβλίο είναι ένα ψίθυρος, ολοένα αυξανόμενος, μια μύγα κακή που βουίζει τη νύχτα, όσο προσπαθείς να κοιμηθείς.     

 "Η Καρδιά του σκότους", Τζόζεφ Κόνραντ, μετ.Αλεξάνδρα Παπαθανασοπούλου, εκδ. Πατάκη, 1999, σελ.129


13 σχόλια:

  1. Χαίρομαι που σου άρεσε. Η σχέση της ταινίας (πράγματι αριστουργηματική) με το βιβλίο νομίζω ότι στηρίζεται στο δίπολο Μάρλοου και Κουρτς αλλά και ακόμα περισσότερο στο κόσμος και Κουρτς. Δεν ξέρω για τον Μάρτιν Σην αλλά όποτε σκέφτομαι τον Κουρτς, το μυαλό μου πάει σε κείνη την μοναδική μορφή του Μάρλον Μπράντο! Ακόμα και ο Όρσον Ουέλλες είχε γράψει σενάριο για αυτό το βιβλίο, που το λάτρευε, το 1939 αλλά λόγω κόστους δεν κατάφερε να το κάνει ταινία και λίγο μετά έκανε τον Πολίτη Κέιν.
    Για μένα το έργο αυτό είναι ανάμεσα στα 10 καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει, και δεν υπερβάλλω καθόλου.
    Τελειώνω με το απόσπασμα της Έρημης χώρας του Έλιοτ στο οποίο αναφέρονται τα τελευταία λόγια του Κούρτς:
    "Did he live his life again in every detail of desire, temptation, and surrender during that supreme moment of complete knowledge? He cried in a whisper at some image, at some vision, – he cried out twice, a cry that was no more than a breath –
    "The horror! The horror!"

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Στο σινεμά έχω δει μονάχα μια φορά την ταινία, κι είναι τόσο ισχυρή η εντύπωσή μου για τον Κούρτς του Μπράντο, που ο χάρτινος κάπως χλώμιασε και δεν μπόρεσα να τους ταυτίσω. Προτίμησα να τους κρατήσω χωριστά στο μυαλό μου, γιατί το βιβλίο είναι τόσο καλό που δεν θα ρίσκαρα να απογοητευτώ.

      Και ενώ την Έρημη χώρα τη λατρεύω, (από τα λίγα ποιητικά έργα στα οποία ξαναγυρίζω) φυσικά δεν ήξερα ποτέ σε τί αναφερόταν το απόσπασμα. Μάλλον θα ξαναπιάσω να την διαβάζω φωναχτά, όπως στην εφηβεία μου.

      Όσο για τον Όρσον Γουέλς τον θεωρώ μεγαλοφυή, ίσως να είναι κρίμα που δεν έγινε η ταινία. Ίσως πάλι τίποτα να μην έπιανε τον Μάρλον Μπράντο...

      Διαγραφή
  2. Τι πληγές ξύνεις τώρα... Θυμάμαι με τι δέος είχα πλησιάσει και εγώ αυτό το βιβλίο. Για καιρό δίσταζα να το αγοράσω όταν το έβλεπα σε βιβλιοπωλεία, γιατί θεωρούσα πως δεν ήμουν έτοιμος. Όταν τελικά το αγόρασα το είχα μερικούς μήνες στο γραφείο μου και το γυρόφερνα χωρίς να διαβάσω παρά τα αυτιά και το οπισθόφυλλο.(Κάποια στιγμή πρέπει να συζητήσουμε αυτόν το σεβασμό με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα σπουδαία βιβλία, καθώς και την περίοδο "ωρίμανσης" που μεσολαβεί από την αγορά ως την ανάγνωσή τους.) Η ανάγνωση με αποζημίωσε και ήταν σαν πραγματική μυσταγωγία, μια γραφή γεμάτη λυρισμό σε ένα ταξίδι προς τον σκοτεινό Κουρτς.
    Ναυτίλε συμφωνώ για τον χαρακτηρισμό της ταινίας ως αριστουργηματικής, νομίζω πως μόνο ο Βισκόντι έχει καταφέρει να μεταφέρει καλύτερα το πνεύμα ενός βιβλίου στο σινεμά. Θα τολμούσα να πως ο ο Κόπολα ξεπέρασε το πρωτότυπο. Σας συνιστώ να διαβάσετε συμπληρωματικά και το "Μονόλογο του Βασιλιά Λεοπόλδου" του Μαρκ Τουέιν έναν σύντομο και απίστευτα ειρωνικό λίβελλο ενάντια στο μεγαλύτερο σφαγέα που πάτησε στην Αφρική. Κάποια στιγμή σκοπεύω να αναρτήσω ένα κείμενο που είχα γράψει και για τα δυο βιβλία στη προ blog εποχή, αλλά προς το παρόν βαριέμαι την αντιγραφή από χαρτί :-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Είναι όντως μεγάλο θέμα το πότε τελικά ωριμάζει η ιδέα για την ανάγνωση βιβλίων που τα αντιμετωπίζει κανείς με δέος πριν ακόμα τα ανοίξει. Άλλοτε δεν προφταίνω να τα αγοράσω, σίγουρη πως θα τα αφήσω στη γωνιά τους για καιρό, και τελικά τα διαβάζω άμεσα. Και μερικές φορές ενώ φαίνεται να το έχω πάρει απόφαση τα αφήνω να "ζεσταθούν" λιγάκι ακόμα...

      Διαγραφή
  3. Ανώνυμος9/1/13, 3:16 μ.μ.

    Πολυαγαπημένος συγγραφέας ο Κόνραντ. Η καρδιά του σκότους, το Νοστρόμο, η γραμμή σκιάς, ο μυστικός πράκτορας και πολλές άλλες νουβέλες έχουν ξεχωριστή θέση στην βιβλιοθήκη μου και στην καρδιά μου.
    Ε.Γ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ομολογώ πως μετά από δική σας προτροπή κυρία μου διάβασα Κόνραντ, άρα σας τον χρωστάω...

      Διαγραφή
  4. Το 'χω πάνω πάνω στη λίστα. Το αντιμετωπίζω κι εγώ με δέος . Μου έδωσες θάρρος όμως και θα το πιάσω σύντομα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Είχα παρόμοια αντίδραση κι εγώ, φοβόμουν, αλλά τελικά η εμπειρία ήταν εξαιρετική.

      Διαγραφή
  5. Ανώνυμος18/9/15, 5:03 μ.μ.

    Ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και το κορυφαίο του Κόνραντ. Ελάχιστες οι φορές που ταινία και βιβλίο κοντράρονται και δεν μπορείς να πεις εύκολα ότι υπερέχει το βιβλίο (το εξπρές του μεσονυχτίου και η φωλιά του κούκου είναι τα μόνα που μου έρχονται στο νου).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Δεν μπορώ να ξεπεράσω την ταινία, αν και το βιβλίο είναι όντως αριστούργημα.

      Διαγραφή
  6. Άλλο ένα βιβλίο κλασικής λογοτεχνίας που είχε μείνει αδιάβαστο στη βιβλιοθήκη μου. Για να ομολογήσω είχα επηρεαστεί από κάτι αρνητικές κριτικές τύπου Chinua Achebe. Λάθος μεγάλο. Όλοι μας πρέπει να σχηματίζουμε απόψεις με τα δικά μας τα κριτήρια. Άλλο ένα αριστουργηματικό βιβλίο που γράφτηκε σε μια μαύρη περίοδο αποικιακής διαιώνισης. Ο άνθρωπος έγραψε ένα ντοκουμέντο για το πως να μην χειριζόμαστε τους συνανθρώπους μας. Ένα βίωμα παντελώς προσωπικό. Ένα βιβλίο αναφοράς στο οποίο θα πρέπει να ανατρέχουμε τακτικά για να μην επαναλάβουμε ποτέ τα λάθη του παρελθόντος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ναι, αν και μοιάζει μικρό σε σχέση με την ταινία, συμπυκνώνει όλα όσα έχει να πει εκπληκτικά.

      Διαγραφή
  7. Αποστολος Αλεξοπουλος19/11/19, 3:08 μ.μ.

    Σκοτεινό αριστούργημα,ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει ποτέ.Κατα την γνώμη μου η ταινία έρχεται σε δεύτερη μοίρα μπροστά σε αυτό,η περιγραφή δημιουργεί ανεπανάληπτες εικόνες στο νου...

    ΑπάντησηΔιαγραφή